ಜೈಮಿನಿ ಭಾರತ/ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಸಂಧಿ

ಕೇಳುತೆ ಕನಲ್ದು ಎಲವೊ ಶತ್ರುಘ್ನನಂ ಜಯಿಸುವ ಆಳುಂಟೆ ಲೋಕದೊಳ್ ಪೋಗಿವರ್ ಮರುಳರೆಂದು ಆಳವಾಡಲ್=[ಯಜ್ಞದ ಕುದುರೆಕಾವಲಿನ ಶತ್ರುಘ್ನನು ಬಾಲಕರೊಡನೆ ಯುದ್ಧಲ್ಲಿ ಸೋತು ಮೂರ್ಛಿತನಾದನು ಎಂಬುದನ್ನು, ರಾಮನು ಕೇಳಿ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ 'ಎಲವೊ ಶತ್ರುಘ್ನನನ್ನು ಜಯಿಸುವ ವೀರರು ಉಂಟೇ? ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಇವರು ಮರುಳರು' ಎಂದು ಬಿರುಸಾಗಿ ಗದರಿಸಲು]; ಜೀಯ ನಿಮ್ಮಡಿಗಳಾಣೆ ಪುಸಿಯಲ್ಲ ಎಂದು ಮತ್ತೆ ಚರರು ಪೇಳಲ್ಕೆ ಬೆರಗಾಗಿ ಮರುಗಿ ಲವಣಾಸುರಂ ಕಾಳಗದೊಳು ಈತನಿಂದ ಅಳಿದನು=[ಜೀಯ, 'ನಿಮ್ಮ ಪಾದಗಳ ಆಣೆ ಸುಳ್ಳಲ್ಲ' ಎಂದು ಮತ್ತೆ ಚರರು ಹೇಳಲು, ಬೆರಗಾಗಿ ದುಃಖದಿಂದ ಲವಣಾಸುರನು ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಈತನಿಂದ ಸಾವುಕಂಡನು;]; ಆ ಬಾಲಕರ ತೋಳ ಬಲ್ವೆಂತೊ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇನೆಸಹಿತ ನಡೆಯೆಂದು ರಘುಪತಿ ನುಡಿದನು=[ಆ ಬಾಲಕರ ತೋಳ ಬಲ ಎಂಥಹುದೋ! 'ಲಕ್ಷ್ಮಣಾ ಸೇನೆಸಹಿತ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಡೆ'ಯೆಂದು ರಘುಪತಿ ಹೇಳಿದನು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ-:ಯಜ್ಞದ ಕುದುರೆಕಾವಲಿನ ಶತ್ರುಘ್ನನು ಬಾಲಕರೊಡನೆ ಯುದ್ಧಲ್ಲಿ ಸೋತು ಮೂರ್ಛಿತನಾದನು ಎಂಬುದನ್ನು, ರಾಮನು ಕೇಳಿ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ 'ಎಲವೊ ಶತ್ರುಘ್ನನನ್ನು ಜಯಿಸುವ ವೀರರು ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಉಂಟೇ? ಹೋಗಿ ಇವರು ಮರುಳರು' ಎಂದು ಬಿರುಸಾಗಿ ಗದರಿಸಲು; ಜೀಯ,'ನಿಮ್ಮ ಪಾದಗಳ ಆಣೆ ಸುಳ್ಳಲ್ಲ' ಎಂದು ಮತ್ತೆ ಚರರು ಹೇಳಲು, ಬೆರಗಾಗಿ ದುಃಖದಿಂದ ಲವಣಾಸುರನು ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಈತನಿಂದ ಸಾವುಕಂಡನು; ಆ ಬಾಲಕರ ತೋಳ ಬಲ ಎಂಥಹುದೋ! 'ಲಕ್ಷ್ಮಣಾ ಸೇನೆಸಹಿತ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಡೆ'ಯೆಂದು ರಘುಪತಿ ಹೇಳಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೩೫)

ಪದ್ಯ :೩೬:

ಬಳಿಕ ರಾಘವನಂಘ್ರಿಗೆರಗಿ ಕಳುಹಿಸಿಕೊಂಡ | ತುಳತಂತ್ರ*ಸನ್ನಾಹದಿಂ ಕಾಲಜಿತುವೆಂಬ | ದಳಪತಿಸಹಿತ ಸುಮಿತ್ರಾತ್ಮಜಂ ನಗರಮಂ ಪೊರಮಟ್ಟು ನಡೆವ ಭರಕೆ ||
ಇಳೆ ಸವೆದುದೇಳ್ವ ಕೆಂದೂಳ್ಗಳಿಂದಂಬರ | ಸ್ಥಳಮೈದುತಿರಲ್ ಪತಾಕಾ ಧ್ವಜಂಗಳ್ಗೆ ದಿ | ಗ್ವಳಯಮಿಂಬಿಲ್ಲ ಘೀಳಿಡುವ ವಾದ್ಯಧ್ವನಿಗೆ ಪೊಸತಿದೆಂಬಂತಾಗಲು||36||

(ಪಾಠ೨:ತಳತಂತ್ರ*ಸನ್ನಾಹದಿಂ= ೧ ಕಾಲಾಳುಗಳ - ಪಡೆ, ಸೈನ್ಯ; ಪದಾತಿ ಬಲ ೨ ಸೈನ್ಯ ೩ ಕೈ ಚಳಕ, ಮೋಸಗಾರಿಕೆ :ಬರಹ/ಜಿ.ವಂ.ಸು.ನಿಘಂಟು)

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಬಳಿಕ ರಾಘವನ ಅಂಘ್ರಿಗೆ ಎರಗಿ ಕಳುಹಿಸಿಕೊಂಡ ಅತುಳತಂತ್ರ ಸನ್ನಾಹದಿಂ ಕಾಲಜಿತುವೆಂಬ ದಳಪತಿಸಹಿತ ಸುಮಿತ್ರಾತ್ಮಜಂ ನಗರಮಂ ಪೊರಮಟ್ಟು ನಡೆವ ಭರಕೆ ಇಳೆ ಸವೆದುದು=[ಬಳಿಕ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು, ರಾಘವನ ಪಾದಗಲಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಅಪ್ಪಣೆಪಡೆದು ಎಲ್ಲಾ ವಿಶಿಷ್ಟತಂತ್ರದ ಕಾಲಾಳುಗಳ - ಪಡೆ, ಸೈನ್ಯ ಸನ್ನಾಹದಿಂದ ಕಾಲಜಿತುವೆಂಬ ದಳಪತಿಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ನಗರದಿಂದ ಹೊರಟನು; ಅವನ ಸೈನ್ಯ ನಡೆವ ಭರಾಟೆಗೆ ಭೂಮಿ ಸವೆಯಿತು,]; ಏಳ್ವ ಕೆಂದೂಳ್ಗಳಿಂದ ಅಂಬರ ಸ್ಥಳಮ್ ಐದುತಿರಲ್ ಪತಾಕಾ ಧ್ವಜಂಗಳ್ಗೆ ದಿಕ್ ವಳಯಂ ಇಂಬಿಲ್ಲ ಘೀಳಿಡುವ ವಾದ್ಯಧ್ವನಿಗೆ ಪೊಸತು ಇದೆಉ ಎಂಬಂತೆ ಆಗಲು=[ಅದರಿಂದ ಏಳುವ ಕೆಂದೂಳುಗಳಿಂದ ಆಕಾಶ ಸ್ಥಳವು ತುಂಬಿರಲು, ಪತಾಕೆ ಧ್ವಜಂಗಳಿಗೆ ದಿಕ್ಕಗಳ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳವಿಲ್ಲವಾಯಿತು; ಘೀಳ್ ಎಂಬ ವಾದ್ಯಧ್ವನಿಗೆಹೊಸತು ಬಗೆ ಇದು ಎಂಬಂತೆ ಆಯಿತು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ-:ಬಳಿಕ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು, ರಾಘವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಅಪ್ಪಣೆಪಡೆದು ಎಲ್ಲಾ ವಿಶಿಷ್ಟತಂತ್ರದ ಕಾಲಾಳುಗಳ - ಪಡೆ, ಸೈನ್ಯ ಸನ್ನಾಹದಿಂದ ಕಾಲಜಿತುವೆಂಬ ದಳಪತಿಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ನಗರದಿಂದ ಹೊರಟನು; ಅವನ ಸೈನ್ಯ ನಡೆವ ಭರಾಟೆಗೆ ಭೂಮಿ ಸವೆಯಿತು; ಅದರಿಂದ ಏಳುವ ಕೆಂದೂಳುಗಳಿಂದ ಆಕಾಶ ಸ್ಥಳವು ತುಂಬಿರಲು, ಪತಾಕೆ ಧ್ವಜಂಗಳಿಗೆ ದಿಕ್ಕಗಳ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳವಿಲ್ಲವಾಯಿತು; ಘೀಳ್ ಎಂಬ ವಾದ್ಯಧ್ವನಿಗೆ ಇದು ಹೊಸತು ಬಗೆ ಎಂಬಂತೆ ಆಯಿತು.
(ಪದ್ಯ-೩೬)

ಪದ್ಯ :೩೭:

ಪೊಡವಿಯಗಲದೊಳೆಯ್ದುವಾನೆಗಳ ಸೇನೆಗಳ | ಕಡುಗಿ ಮುಂಬರಿವ ರಥರಾಜಿಗಳ ತೇಜಿಗಳ | ಬಿಡದೆ ಗಗನದೊಳಿಡಿದ ಸತ್ತಿಗೆಯ ಮುತ್ತಿಗೆಯ ಢಾಳಿಸುವ ಚಮರಂಗಳ ||
ನಿಡುಪತಾಕೆಯ ವಿವಿಧ ಧಾತುಗಳ ಕೇತುಗಳ | ಜಡಿವ ಕೈದುಗಳ ಪೊಸರೊಚಿಗಳ ವೀಚಿಗಳ | ಪೊಡೆವ ತಂಬಟ ಪಟಹ ಭೇರಿಗಳ ಭೂರಿಗಳ ಪದಪಿಂದೆ ಪಡೆ ನಡೆದುದು ||37||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಪೊಡವಿಯ ಅಗಲದೊಳು ಐಯ್ದುವ ಆನೆಗಳ ಸೇನೆಗಳ ಕಡುಗಿ ಮುಂಬರಿವ ರಥರಾಜಿಗಳ ತೇಜಿಗಳ ಬಿಡದೆ ಗಗನದೊಳು ಇಡಿದ ಸತ್ತಿಗೆಯ ಮುತ್ತಿಗೆಯ ಢಾಳಿಸುವ ಚಮರಂಗಳ=[ಭೂಮಿಯ ಅಗಲಕ್ಕೂ ಆವರಿಕೊಂಡು ಬರುವ ಆನೆಗಳನ್ನೂ, ಸೇನೆಗಳನ್ನೂ ಮತ್ತು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಮುಂದುವರಿವ ರಥ ಸಾಲುಗಳ, ಕುದುರೆಗಳ, ಮತ್ತೆ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ತುಂಬಿದ ಇಡಿದ ಸತ್ತಿಗಗಳು (ಬಿಳಿ ಛತ್ರಿ), ಮುತ್ತಿನ ಆಲಂಕಾರದ ಎದ್ದು ಕಾಣುವ ಚಾಮರಗಳ, ]; ನಿಡುಪತಾಕೆಯ ವಿವಿಧ ಧಾತುಗಳ ಕೇತುಗಳ ಜಡಿವ ಕೈದುಗಳ ಪೊಸ ರೊಚಿಗಳ ವೀಚಿಗಳ ಪೊಡೆವ ತಂಬಟ ಪಟಹ ಭೇರಿಗಳ ಭೂರಿಗಳ ಪದಪಿಂದೆ ಪಡೆ ನಡೆದುದು=[ಉದ್ದಪತಾಕೆಯ ವಿವಿಧ ಬಣ್ಣಗಳ ಬಾವುಟಗಳ, ಬೀಸುತ್ತಿರುವ ಆಯುಧಗಳ, ಹೊಸ ರೊಚಿ (ಕಾಂತಿ?)ಗಳ, ಜನರ ಅಲೆಗಳ, ಹೊಡೆಯುತ್ತಿರುವ ತಮಟೆ, ಪಟಹ(ಢಕ್ಕೆ), ಭೇರಿಗಳ, ಅತಿಯಾದ ಸಂಖ್ಯೆಯಿಂದ, ಎಲ್ಲಾಸೇರಿದ ಸೊಗಸಿನಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಪಡೆ ಮುಂದೆ ನಡೆಯಿತು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ-:ಭೂಮಿಯ ಅಗಲಕ್ಕೂ ಆವರಿಕೊಂಡು ಬರುವ ಆನೆಗಳನ್ನೂ, ಸೇನೆಗಳನ್ನೂ ಮತ್ತು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಮುಂದುವರಿವ ರಥ ಸಾಲುಗಳ, ಕುದುರೆಗಳ, ಮತ್ತೆ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ತುಂಬಿದ ಇಡಿದ ಸತ್ತಿಗಗಳು (ಬಿಳಿ ಛತ್ರಿ), ಮುತ್ತಿನ ಆಲಂಕಾರದ ಎದ್ದು ಕಾಣುವ ಚಾಮರಗಳ, ಉದ್ದಪತಾಕೆಯ ವಿವಿಧ ಬಣ್ಣಗಳ ಬಾವುಟಗಳ, ಬೀಸುತ್ತಿರುವ ಆಯುಧಗಳ, ಹೊಸ ರೊಚಿ (ಕಾಂತಿ?)ಗಳ, ಜನರ ಅಲೆಗಳ, ಹೊಡೆಯುತ್ತಿರುವ ತಮಟೆ, ಪಟಹ(ಢಕ್ಕೆ), ಭೇರಿಗಳ, ಅತಿಯಾದ ಸಂಖ್ಯೆಯಿಂದ, ಎಲ್ಲಾಸೇರಿದ ಸೊಗಸಿನಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಪಡೆ ಮುಂದೆ ನಡೆಯಿತು.
(ಪದ್ಯ-೩೭)

ಪದ್ಯ :೩೮:

ಪ್ರಾಣಮಿಲ್ಲದೆ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳಲ್ ತನುವಿನೊಳ್ | ತ್ರಾಣಮಿಲ್ಲದೆ ನೊಂದು ಗಾಯದಿಂ ಮರವೆಯಂ | ಕೇಣಿಗೊಂಡೊರಗಿ ಶತ್ರುಘ್ನನಳಿದುಳಿದ ಬಲದೊಡನೆ ರಾಹುಗ್ರಸ್ತದ ||
ಏಣಧರನಂತಿರಲ್ ಪಡೆಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ | ಕ್ಷೋಣಿಪತಿ ಕೇಳ್ ಬಂದು ಕಂಡು ಸೈತಿಟ್ಟಿನ್ನು | ಕಾಣಬಹುದೆನುತೆ ಕೈವೀಸಿದಂ ಕಾಲಜಿತು ಮುಖ್ಯಸೇನಾನಿಗಳ್ಗೆ ||38||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಪ್ರಾಣಂ (ಉಸಿರು-ಗಾಳಿ) ಇಲ್ಲದೆ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳಲ್ ತನುವಿನೊಳ್ ತ್ರಾಣಂ ಇಲ್ಲದೆ ನೊಂದು ಗಾಯದಿಂ ಮರವೆಯಂ ಕೇಣಿಗೊಂಡು(ಕೇಣಿ= ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಒಪ್ಪಂದ, ನಡೆ)) ಒರಗಿ ಶತ್ರುಘ್ನನು ಅಳಿದು ಉಳಿದ ಬಲದೊಡನೆ ರಾಹುಗ್ರಸ್ತದ ಏಣಧರನಂತೆ (ಗಂಡು ಜಿಂಕೆಯ ಧರ-ಚಂದ್ರ) ಇರಲ್=[ಉಸಿರು ಆಡಲಾರದೆ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ದೇಹದಲ್ಲಿ ತ್ರಾಣವಿಲ್ಲದೆ ನೊಂದು ಗಾಯದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪಕಾಲ ಮೂರ್ಛೆಗೊಂಡು ನೆಲಕ್ಕೆ ಒರಗಿದ್ದು ,ಎಚ್ಚರಾಗಿ ಶತ್ರುಘ್ನನು ಅಳಿದುಳಿದ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ರಾಹುಹಿಡಿದ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಇರುವಾಗ; ಪಡೆಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಕ್ಷೋಣಿಪತಿ ಕೇಳ್ ಬಂದು ಕಂಡು ಸೈತಿಟ್ಟು ಇನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು ಎನುತೆ ಕೈವೀಸಿದಂ (ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕೈಸನ್ನೆ ಮಾಡಿದನು) ಕಾಲಜಿತು ಮುಖ್ಯಸೇನಾನಿಗಳ್ಗೆ=[ಸೈನ್ಯಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಂದು ಶತ್ರುಘ್ನನ್ನು ಕಂಡು ಸಮಾಧಾನ ಪಡಿಸಿ, ಇನ್ನು ತನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು ಎನುತ್ತಾ, ಕಾಲಜಿತು ಮತ್ತು ಇತರ ಮುಖ್ಯಸೇನಾನಿಗಳಿಗೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲು ಕೈಸನ್ನೆ ಮಾಡಿದನು.(<-ಕ್ಷೋಣಿಪತಿ/ರಾಜನೇ ಕೇಳು).]
ತಾತ್ಪರ್ಯ-:ರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಉಸಿರು ಆಡಲಾರದೆ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ದೇಹದಲ್ಲಿ ತ್ರಾಣವಿಲ್ಲದೆ ನೊಂದು ಗಾಯದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪಕಾಲ ಮೂರ್ಛೆಗೊಂಡು ನೆಲಕ್ಕೆ ಒರಗಿದ್ದು ,ಎಚ್ಚರಾಗಿ ಶತ್ರುಘ್ನನು ಅಳಿದುಳಿದ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ರಾಹುಹಿಡಿದ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಇರುವಾಗ; ಸೈನ್ಯಸಹಿತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಂದು ಶತ್ರುಘ್ನನ್ನು ಕಂಡು ಸಮಾಧಾನ ಪಡಿಸಿ, ಇನ್ನು ತನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು ಎನುತ್ತಾ, ಕಾಲಜಿತು ಮತ್ತು ಇತರ ಮುಖ್ಯಸೇನಾನಿಗಳಿಗೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲು ಕೈಸನ್ನೆ ಮಾಡಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೩೮)

ಪದ್ಯ :೩೯:

ಕಂಡರೀಚೆಯೊಳರಿಬಲವ್ಯೂಹಮಂ ಬರಲಿ | ಖಂಡಿಸುವೆನೆಂದೊರ್ವರೊರ್ವರೊಳ್ ಮಾತಾಡಿ | ಕೊಂಡರವರೊಳ್ ತನ್ನ ಬಿಲ್ಮುರಿದುದಾಹವದೊಳೆಂದು ಲವನಗ್ರಜಂಗೆ ||
ಚಂಡಮುನಿಪತಿ ಮಾಡಿದುಪದೇಶದಿಂದೆ ಕೋ | ದಂಡಮಂ ಪಡೆವೆನೀಕ್ಷಣದೊಳೆಂದೊರೆದು ರವಿ | ಮಂಡಲವನೀಕ್ಷಿಸುತೆ ತರಣಿಯಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನನುಪಮ ಸ್ತುತಿಗಳಿಂದೆ ||39||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಕಂಡರು ಈಚೆಯೊಳ್ ಅರಿಬಲವ್ಯೂಹಮಂ ಬರಲಿ ಖಂಡಿಸುವೆನೆಂದು ಒರ್ವರೊರ್ವರೊಳ್ ಮಾತಾಡಿ ಕೊಂಡರು=[ಈ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕುಶಲವರು ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದ ವ್ಯೂಹರಚನೆಯನ್ನು ನೋಡಿದರು. ;ಬರಲಿ ಸದೆಬಡಿಯುವೆನು', ಎಂದು ಒಬ್ಬರಿಗೊಬ್ಬರು ಮಾತನಾಡಿ ಕೊಂಡರು]; ಅವರೊಳ್ ತನ್ನ ಬಿಲ್ಮುರಿದುದು ಆಹವದೊಳು ಎಂದು ಲವನು ಅಗ್ರಜಂಗೆ=[ಅವರಲ್ಲಿ ಲವನು ತನ್ನ ಬಿಲ್ಲು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮುರಿಯಿತು ಎಂದು ಅಣ್ಬನಿಗೆ ಹೇಳಲು,]; ಚಂಡಮುನಿಪತಿ ಮಾಡಿದ ಉಪದೇಶದಿಂದೆ ಕೋದಂಡಮಂ ಪಡೆವೆನು ಈಕ್ಷಣದೊಳೆಂದು ಒರೆದು ರವಿಮಂಡಲವನು ಈಕ್ಷಿಸುತೆ ತರಣಿಯಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು ಅನುಪಮ ಸ್ತುತಿಗಳಿಂದೆ=[ಉಗ್ರತಪಸ್ವಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿಪತಿ ಮಾಡಿದ ಉಪದೇಶದಿಂದ ಹೊಸ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಪಡೆಯುವೆನು ಈ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ರವಿಮಂಡಲವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಅನುಪಮ ಸ್ತುತಿಗಳಿಂದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ-:ಈ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕುಶಲವರು ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದ ವ್ಯೂಹರಚನೆಯನ್ನು ನೋಡಿದರು. 'ಬರಲಿ ಸದೆಬಡಿಯುವೆನು', ಎಂದು ಒಬ್ಬರಿಗೊಬ್ಬರು ಮಾತನಾಡಿ ಕೊಂಡರು; ಅವರಲ್ಲಿ ಲವನು ತನ್ನ ಬಿಲ್ಲು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮುರಿಯಿತು ಎಂದು ಅಣ್ಬನಿಗೆ ಹೇಳಲು, ಉಗ್ರತಪಸ್ವಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿಪತಿ ಮಾಡಿದ ಉಪದೇಶದಿಂದ ಹೊಸ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಈ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಪಡೆಯುವೆನು ಎಂದು ಹೇಳಿ, ರವಿಮಂಡಲವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಅನುಪಮ ಸ್ತುತಿಗಳಿಂದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೩೯)

ಪದ್ಯ :೪೦,೪೦,೪೨:

ಮಿತ್ರಾಯ ಸೂರ್ಯಾಯ ಹಂಸಾಯ ಪೂಷ್ಣೇ ಸ | ವಿತ್ರೇ ಜಗಚ್ಚಕ್ಷುಷೇ ಚಂಡಘೃಣಯೇ ಪ | ವಿತ್ರಾಯ ಪಿಂಗಾಯ ಪುರುಷಾಯ ಭಾನುವೇ ಜ್ಯೋತಿಷೇ ಭಾಸ್ಕರಾಯ ||
ಸತ್ರೈಕರೂಪಾಯ ವಿಮಲಾಯ (ಸಾಕ್ಷಿಣೇ| ಕ್ಷೇತ್ರಿಣೇ*) ವಿಶ್ವರ | ಕ್ಷಿತ್ರೇ,* ಸಹಸ್ರಕಿರಣಾಯ ರವಯೇ ಮಂದ | ಪಿತ್ರೇ ದಿವಾಕರಾಯ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಷ್ಣು ರುದ್ರಾತ್ಮನೇ ತುಭ್ಯಂ ನಮಃ ||40||

ಜಗಕೆ ನೀನೊಂದು ಕಣ್ಣಾಗಿರ್ಪೆ ಮೇಣೆರಡು | ಬಗೆಯ ಪಥದೊಳ್ ನಡೆವೆ ತಿಳಿಯಲ್ಕೆ ಮೂರು ಮೂ | ರ್ತಿಗಳನೊಳಗೊಂಡಿರ್ಪೆ ಸಲೆ ಸಂದ ನಾಲ್ಕುವೇದಂಗಳೊಡಲಾಗಿ ತೋರ್ಪೆ ||
ಅಗಲದೈದಂಗದೊಳ್ ಕಾನಿಸುವೆ ಪರಿಪರಿಯೊ | ಳೊಗೆದಾರು ಋತುಗಳೊಳ್ ವರ್ತಿಸುವೆ ಸಂತತಂ | ಗಗನಕೇಳಶ್ವನಂ ಕೊಂಡೇಳ್ವೆ ದೇವ ಬಿಲ್ಗೊಟ್ಟುಳುಹಬೇಕೆಂದನು ||41||

ಪತ್ತು ದೆಸೆಯಂ ಬೆಳಗಿಸುವೆ ಪನ್ನೆರಡು ರಾಶಿ | ಗೊತ್ತಾಸೆಯಾಗಿರ್ಪೆ ಶತಪತ್ರಮಿತ್ರನಹೆ | ಮತ್ತೆ ಸಾಸಿರಕಿರಣದಿಂದೆಸೆವೆ ಲಕ್ಷಯೋಜನದಳತೆಯೊಳ್ ತೊಳಗುವೆ ||
ಬಿತ್ತರದನಂತರದೊಳ್ ಸಂಚರಿಪೆ ದೇವ ನಿ | ನ್ನುತ್ತಮ ಗುಣಾವಳಿಯನೆಣೆಸಲೆನ್ನಳವೆ ಬಿ | ಲ್ಲಿತ್ತುಳುಹಬೇಕೆಂದು ದಿನಮಣಿಯನಾ ಲವಂ ನುತಿಸಿದಂ ಭಕ್ತಿಯಿಂದೆ ||42||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ರವಿಸ್ತುತಿ:೧:ಮಿತ್ರಾಯ (ಜೀವಿಗಳಿಗೆಲ್ಲಾ ಮಿತ್ರನು), ಸೂರ್ಯಾಯ (ಪ್ರೇರಕನು), ಹಂಸಾಯ (ಹಂ- ಸಃ =ಆತ್ಮ ರೂಪನು), ಪೂಷ್ಣೇ(ಪುಷ್ಟಿ ಕೊಡುವವನು), ಸವಿತ್ರೇ (ವೇದ ಮಾತೆ ಸಾವಿತ್ರೀ ರೂಪನು), ಜಗಚ್ಚಕ್ಷುಷೇ (ಜಗತ್ತಿಗೆ ಕಣ್ಣಿನಂತಿರುವವನು- ಬೆಳಕು), ಚಂಡಘೃಣಯೇ(ತೀಕ್ಷ್ಣ ಕಿರಣದವನು), ಪವಿತ್ರಾಯ(ಪವಿತ್ರನು), ಪಿಂಗಾಯ(ಕೇಸರಿಯ ಬಣ್ಣದವನು), ಪುರುಷಾಯ(ಮೂಲ ಪುರುಷನು), ಭಾನುವೇ(ಪ್ರಕಾಶ ರೂಪನು), ಜ್ಯೋತಿಷೇ(ಜ್ಯೋತಿ ರೂಪನು), ಭಾಸ್ಕರಾಯ(ಕಾತಿ ರೂಪನು), ಸತ್ರೈಕರೂಪಾಯ(ಸತ್ರ-ಯಜ್ಞ ರೂಪನು), ವಿಮಲಾಯ(ಪರಿಶುದ್ಧನು), ಸಾಕ್ಷಿಣೇ,(ಕ್ಷೇತ್ರಿಣೇ ಸರ್ವ ಸಾಕ್ಷಿಭೂತನು (ವಿಶ್ವರ | ಕ್ಷಿತ್ರೇ,)* ಸಹಸ್ರಕಿರಣಾಯ (ಸಾವಿರಾರು ಕಿರಣಗಳುಳ್ಳವನು), ರವಯೇ(ಸ್ತೋತ್ರಿಸಲ್ಪಡುವವನು), ಮಂದ ಪಿತ್ರೇ(ಶನಿಯ ತಂದೆಯೇ) ದಿವಾಕರಾಯ (ದಿವ-ಹಗಲು ಮಾಡುವವನು), ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಷ್ಣು ರುದ್ರಾತ್ಮನೇ(ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಷ್ಣು ರುದ್ರರನ್ನು ಹೊಂದಿದವನೇ! ತುಭ್ಯಂ ನಮಃ(ನಿನಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ!)

೨:ಜಗಕೆ ನೀನೊಂದು ಕಣ್ಣಾಗಿರ್ಪೆ ಮೇಣೆರಡು ಬಗೆಯ ಪಥದೊಳ್ ನಡೆವೆ ತಿಳಿಯಲ್ಕೆ ಮೂರು ಮೂರ್ತಿಗಳನೊಳಗೊಂಡಿರ್ಪೆ=[ಜಗಕತ್ತಿಗೆ ನೀನೊಂದು ಕಣ್ಣಾಗಿರುವೆ, ಮತ್ತೆ ಎರಡು ಬಗೆಯ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ-ಉತ್ತರ ಅಯನ-ಮಾರ್ಗ) ನಡೆಯುವೆ, ತಿಳಿಯಲು ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಷ್ಣು ರುದ್ರ ಈ ಮೂರು ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವೆ]; ಸಲೆ ಸಂದ ನಾಲ್ಕುವೇದಂಗಳೊಡಲಾಗಿ ತೋರ್ಪೆ ಅಗಲದೈದಂಗದೊಳ್ ಕಾಣಿಸುವೆ ಪರಿಪರಿಯೊಳು ಒಗೆದು ಆರು ಋತುಗಳೊಳ್ ವರ್ತಿಸುವೆ=[ಮತ್ತೂಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಇರುವ ನಾಲ್ಕುವೇದಗಳ ದೇಹವಾಗಿ ತೋರುವೆ, ಅಗಲದೆ ಐದು ವೇದಾಂಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸುವೆ, ಪರಿಪರಿಯಾಗಿ ಕಂಡು ಆರು ಋತುಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ತಿಸುವೆ]; ಸಂತತಂ ಗಗನಕೇಳಶ್ವನಂ ಕೊಂಡೇಳ್ವೆ ದೇವ ಬಿಲ್ಗೊಟ್ಟುಳುಹಬೇಕೆಂದನು=[ಯಾವಾಗಲೂ ಗಗನಕ್ಕೆ ಏಳು ಅಶ್ವಗಳ ರಥವನ್ನು ಕೊಂಡು ಉದಯವಾಗುವೆ! ದೇವ ಬಿಲ್ಗನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಉಳಿಸಬೇಕು ಎಂದನು!];

೩:ಪತ್ತು ದೆಸೆಯಂ ಬೆಳಗಿಸುವೆ ಪನ್ನೆರಡು ರಾಶಿ ಗೊತ್ತಾಸೆಯಾಗಿರ್ಪೆ ಶತಪತ್ರಮಿತ್ರನಹೆ=[ಹತ್ತು ದಿಕ್ಕನ್ನು ಬೆಳಗಿಸುವೆ, ಹನ್ನೆರಡು ರಾಶಿಗಳಿಗೆ ಒತ್ತಾಸೆಯಾಗಿ ಇರುವೆ, ಶತಪತ್ರಕ್ಕೆ -ಕಮಲಕ್ಕೆ ಮಿತ್ರನಾಗಿರುವೆ]; ಮತ್ತೆ ಸಾಸಿರಕಿರಣದಿಂದೆಸೆವೆ ಲಕ್ಷಯೋಜನದಳತೆಯೊಳ್ ತೊಳಗುವೆ=[ಮತ್ತೆ ಸಾವಿರಕಿರಣದಿಂದ ಪ್ರಕಾಸಿಸುವೆ, ಲಕ್ಷಯೋಜನದ ಅಳತೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವೆ]; ಬಿತ್ತರದ ಅನಂತದೊಳ್ ಸಂಚರಿಪೆ ದೇವ ನಿನ್ನುತ್ತಮ ಗುಣಾವಳಿಯನು ಎಣೆಸಲು ಎನ್ನಳವೆ ಬಿಲ್ಲಿತ್ತು ಉಳುಹಬೇಕು ಎಂದು ದಿನಮಣಿಯನು ಆ ಲವಂ ನುತಿಸಿದಂ ಭಕ್ತಿಯಿಂದೆ=[ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವೆ, ದೇವ ನಿನ್ನ ಉತ್ತಮ ಗುಣಾವಳಿಯನು ಎಣೆಸಲು ನನಗೆ ಶಕ್ತಿ ಇಲ್ಲ; ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಕಾಪಾಡಬೇಕೆಂದು ದಿನಮಣಿಯನ್ನು ಲವನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ನುತಿಸಿದನು/ಸ್ತುತಿಸಿದನು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ: :೪೦:ಸೂರ್ಯನ ನಾಮಾವಳಿಗಳನ್ನು ಹೇಳಿ ಸ್ತುತಿ; -:೪೧: ಸೂರ್ಯನ ಗುಣಗಳನ್ನೂ ಮಹತ್ತನ್ನೂ ಹೇಳಿ ಸ್ತುತಿ ಮತ್ತು ಬಿಲ್ಲು ಕರುಣಿಸಲು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ; -;೪೨:ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಹೊಗಳಿ ಬಿಲ್ಲು ಕೊಡೆಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ.
(ಪದ್ಯ-೪೦;೪೧;೪೨.)

ಪದ್ಯ :೪೩:

ಅವನೀಶ ಕೇಳ್ ಬಳಿಕಲವನ ವಿಮಲಸ್ತುತಿಗೆ | ರವಿ ಮೆಚ್ಚಿ ಕೊಟ್ಟನಾತನ ಕೈಗೆ ದಿವ್ಯಚಾ | ಪವನದಂ ಕೊಂಡಗ್ರಜಂಗೆ ತೋರಿಸಿ ಮುನಿಪ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಬಾಳುಗೆನುತೆ ||
ಪವಣನಾರೈದು ಬಿಲ್ದಿರುವನೊದರಿಸಿದನು | ತ್ಸವದಿಂದೆ ಕುಶನುಗ್ರಕೋದಂಡಮಂ ಪಿಡಿದ | ನವರೀರ್ವರುಂ ಮತ್ತೆ ಪವನ ಪಾವಕರಂತೆ ಪೊಕ್ಕರರಿಬಲವನುರುಬಿ ||43||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಅವನೀಶ ಕೇಳ್ ಬಳಿಕ ಲವನ ವಿಮಲಸ್ತುತಿಗೆ ರವಿ ಮೆಚ್ಚಿ ಕೊಟ್ಟನು ಆತನ ಕೈಗೆ ದಿವ್ಯಚಾಪವನು=[ರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಬಳಿಕ ಲವನ ಪಾವನವಾದ ಸ್ತುತಿಗೆ ರವಿಯು ಮೆಚ್ಚಿ ಆತನ ಕೈಗೆ ದಿವ್ಯಚಾಪವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು ]; ಅದಂ ಕೊಂಡು ಅಗ್ರಜಂಗೆ ತೋರಿಸಿ ಮುನಿಪ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಬಾಳುಗೆನುತೆ ಪವಣನು ಆರೈದು (ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ) ಬಿಲ್ದಿರುವನು ಒದರಿಸಿದನು ಉತ್ಸವದಿಂದೆ=[ಅದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಅಣ್ಣನಿಗೆ ತೋರಿಸಿ ಮುನಿಪ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಬಾಳಲಿ' ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಬಿಲ್ಲಿನ ನಾಣನ್ನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಝೇಂಕರಿಸಿದನು]; ಕುಶನು ಗ್ರಕೋದಂಡಮಂ ಪಿಡಿದನು ಅವರು ಈರ್ವರುಂ ಮತ್ತೆ ಪವನ ಪಾವಕರಂತೆ ಪೊಕ್ಕರೂ ಆರಿಬಲವನು ಉರುಬಿ=[ಕುಶನು ತನ್ನ ಉಗ್ರವಾದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡನು. ಅವರು ಇಬ್ಬರೂ ಮತ್ತೆ ಬೆಂಕಿ-ಗಾಳಿಗಳಂತೆ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಹೊಕ್ಕರು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಬಳಿಕ ಲವನ ಪಾವನವಾದ ಸ್ತುತಿಗೆ ರವಿಯು ಮೆಚ್ಚಿ ಆತನ ಕೈಗೆ ದಿವ್ಯಚಾಪವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ಅದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಅಣ್ಣನಿಗೆ ತೋರಿಸಿ ಮುನಿಪ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಬಾಳಲಿ' ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಬಿಲ್ಲಿನ ನಾಣನ್ನು ಏರಿಸಿ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಝೇಂಕರಿಸಿದನು; ಕುಶನು ತನ್ನ ಉಗ್ರವಾದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು. ಅವರು ಇಬ್ಬರೂ ಮತ್ತೆ ಬೆಂಕಿ-ಗಾಳಿಗಳಂತೆ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಹೊಕ್ಕರು.
(ಪದ್ಯ-೪೩.)

ಪದ್ಯ :೪೪:

ನೂರಾಳಿಗೊಂದು ಹಯಮಿರುತಿರ್ಪುದಾ ಹಯಂ | ನೂರಕಿರುತಿಹುದು ಮೇಣೊಂದು ರಥ ಮಾರಥಂ | ನೂರಕಿಭವೊಂದಿರ್ಪುದಿಂತಿಭ ಸಹಸ್ರಮಿರೆ ಭ್ರಮಿಯೆಂದೆನಿಸಿಕೊಳ್ವುದು ||
ಮೀರಿ ಯೋಜನದಗಲದೊಳ್ ಭ್ರಮಿಗಳೀರೈದು | ನೂರಿಟ್ಟಣಿಸಿ ನಡೆದು ಬಂದೊಡಾ ಸೇನೆಯಂ | ತಾರು ತಟ್ಟಾಗಿ ಕೆಡಹಿದರೊಂದುನಿಮಿಷದೊಳ್ ಕುಶಲವರದೇವೇಳ್ವೆನು ||44||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ನೂರು ಆಳಿಗೆ ಒಂದು ಹಯಂ ಇರುತಿರ್ಪುದು ಆ ಹಯಂ ನೂರಕೆ ಇರುತಿಹುದು ಮೇಣೊಂದು ರಥಂ ಆ ರಥಂ ನೂರಕೆ ಇಭವೊಂದಿರ್ಪುದು=[ನೂರು ಆಳಿಗೆ ಒಂದು ಕುದುರೆ; ಹೀಗಿರುವ ಆ ಹಯ ನೂರಕ್ಕೆ ಇರುವುದು ಒಂದು ರಥ; ಆ ರಥ ನೂರಕ್ಕೆ ಇಭ/ಆನೆ ಒಂದು ಇರುವುದು]; ಇಂತು ಇಭ ಸಹಸ್ರಂ ಇರೆ 'ಭ್ರಮಿ'ಯೆಂದೆನಿಸಿಕೊಳ್ವುದು ಮೀರಿ ಯೋಜನದ ಅಗಲದೊಳ್ ಭ್ರಮಿಗಳು ಈರೈದು ನೂರು ಇಟ್ಟಣಿಸಿ ನಡೆದು ಬಂದೊಡೆ=[ಹೀಗೆ ಇಭ ಸಹಸ್ರ ಇದ್ದರೆ ಅದು 'ಭ್ರಮಿ'ಯೆಂದೆನಿಸಿಕೊಳ್ಳವುದು; ಯೋಜನದ ಅಗಲಕ್ಕೂ ಮೀರಿ ಭ್ರಮಿಗಳು, ಎರಡು-ಐದು ನೂರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ನಡೆದು ಬಂದರೆ]; ಆ ಸೇನೆಯಂ ತಾರುತಟ್ಟಾಗಿ ಕೆಡಹಿದರು ಒಂದುನಿಮಿಷದೊಳ್ ಕುಶಲವರು ಅದು ಏವೇಳ್ವೆನು=[ಆ ಸೇನೆಯನ್ನು ತಾರುತಟ್ಟಾಗಿ/ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ/ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಕುಶಲವರು ಸೋಲಿಸಿದರು; ಅದು ಏನಂದು ಹೇಳಲಿ.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ನೂರು ಆಳಿಗೆ ಒಂದು ಕುದುರೆ; ಹೀಗಿರುವ ಆ ಹಯ ನೂರಕ್ಕೆ ಇರುವುದು ಒಂದು ರಥ; ಆ ರಥ ನೂರಕ್ಕೆ ಇಭ/ಆನೆ ಒಂದು ಇರುವುದು; ಹೀಗೆ ಇಭ ಸಹಸ್ರ ಇದ್ದರೆ ಅದು 'ಭ್ರಮಿ'ಯೆಂದೆನಿಸಿಕೊಳ್ಳವುದು; ಯೋಜನದ ಅಗಲಕ್ಕೂ ಮೀರಿ ಭ್ರಮಿಗಳು, ಎರಡು-ಐದು ನೂರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ನಡೆದು ಬಂದರೆ, ಆ ಸೇನೆಯನ್ನು ತಾರುತಟ್ಟಾಗಿ/ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ/ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಕುಶಲವರು ಸೋಲಿಸಿದರು; ಅದು ಏನಂದು ಹೇಳಲಿ.]
(ಪದ್ಯ-೪೩.)

ಪದ್ಯ :೪೫:

ಹೂಣೆವೊಕ್ಕಿಸುತ ಬಾಲಕರೈದೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ | ಕಾಣುತಿದಿರಾದಂ ಕುಶಂಗಖಿಳವಾಹಿನೀ | ಶ್ರೇಣಿಸಹಿತುರುಬಿದಂ ಕಾಲಜಿತುವಾ ಲವನ ಮೇಲೆ ವಡಬಾಗ್ನಿಯೆಡೆಗೆ ||
ಮಾಣದೆರಗುವ ಕಡಲಜಲದಂತೆ ಕವಿದುದು ಕೃ | ಪಾಣ ತೋಮರ ಪರಶು ಕುಂತ ಮುದ್ಗರ ಚಕ್ರ | ಬಾಣ ಶಕ್ತಿಗಳ ಘೋರಪ್ರಹಾರಂಗಳಿಂದಾ ಸಕಲಸೇನೆ ಮುಳಿದು ||45||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಹೂಣೆವೊಕ್ಕಿಸುತ (ಹೂಣೆ=ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ನುಗ್ಗು/ ಸಿರಿಗನ್ನಡ ಅರ್ಥಕೋಶ:ಶಿ.ಕಾರಂತ; ಒಕ್ಕು= ಪುಡಿಮಾಡು; ಭತ್ತದ ಮೆದೆಯನ್ನು ಒಕ್ಕು)ಬಾಲಕರು ಐದೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಕಾಣುತ ಇದಿರಾದಂ ಕುಶಂಗೆ=[ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ನುಗ್ಗಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಪುಡಿಮಾಡುತ್ತಾ ಬಾಲಕರು ಬರಲು ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅವರನ್ನು ನೋಡಿ, ಕುಶನಿಗೆ ಎದುರಾದನು.]; ಅಖಿಳವಾಹಿನೀ ಶ್ರೇಣಿಸಹಿತ ಉರುಬಿದಂ ಕಾಲಜಿತುವು ಆ ಲವನ ಮೇಲೆ ವಡಬಾಗ್ನಿಯೆಡೆಗೆ ಮಾಣದೆ ಎರಗುವ ಕಡಲಜಲದಂತೆ ಕವಿದುದು=[ ಸೇನಾಧಿಪತಿ ಕಾಲಜಿತುವೂ ಅವನ ಎಲ್ಲಾ ಸೈನ್ಯವೂ, ಶ್ರೇಣಿಸಹಿತ ಪರಾಕ್ರನದಿಂದ ಆ ಲವನ ಮೇಲೆ ಬಡಬಾಗ್ನಿಯ ಕಡೆಗೆ ನಿಲ್ಲದೆ ಎರಗುವ ಕಡಲಜಲದಂತೆ ಕವಿಯಿತು.]; ಕೃಪಾಣ ತೋಮರ ಪರಶು ಕುಂತ ಮುದ್ಗರ ಚಕ್ರ ಬಾಣ ಶಕ್ತಿಗಳ ಘೋರ ಪ್ರಹಾರಂಗಳಿಂದ ಆ ಸಕಲಸೇನೆ ಮುಳಿದು=[ಹೇಗೆಂದರೆ, ಕೃಪಾಣ ತೋಮರ ಪರಶು ಕುಂತ ಮುದ್ಗರ ಚಕ್ರ ಬಾಣ ಶಕ್ತಿ ಮೊದಲಾದ ನಾನಾ ಆಯುಧಗಳ ಘೋರ ಪ್ರಹಾರಗಳಿಂದ ಆ ಸಕಲಸೇನೆ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಆಕ್ರಮಿಸಿತು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ನುಗ್ಗಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಪುಡಿಮಾಡುತ್ತಾ ಬಾಲಕರು ಬರಲು ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅವರನ್ನು ನೋಡಿ, ಕುಶನಿಗೆ ಎದುರಾದನು. ಸೇನಾಧಿಪತಿ ಕಾಲಜಿತುವೂ ಅವನ ಎಲ್ಲಾ ಸೈನ್ಯವೂ, ಶ್ರೇಣಿಸಹಿತ ಪರಾಕ್ರನದಿಂದ ಆ ಲವನ ಮೇಲೆ ಬಡಬಾಗ್ನಿಯ ಕಡೆಗೆ ನಿಲ್ಲದೆ ಎರಗುವ ಕಡಲಜಲದಂತೆ ಕವಿಯಿತು. ಹೇಗೆಂದರೆ, ಕೃಪಾಣ ತೋಮರ ಪರಶು ಕುಂತ ಮುದ್ಗರ ಚಕ್ರ ಬಾಣ ಶಕ್ತಿ ಮೊದಲಾದ ನಾನಾ ಆಯುಧಗಳ ಘೋರ ಪ್ರಹಾರಗಳಿಂದ ಆ ಸಕಲಸೇನೆ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಆಕ್ರಮಿಸಿತು.
(ಪದ್ಯ-೪೫.)

ಪದ್ಯ :೪೬:

ಏಸು ಭಟರಂಬುಗಳನಿಸುವರೈಸಂಬುಗಳ | ನಾಸುಭಟರಂಗದೊಳ್ ಕಾಣಿಸಿದನಾ ಬಲದೊ | ಳೇಸು ಕೈದುಗಳೊಳೊದಗಿದರೈಸು ಕೈದುಗಳನೆಲ್ಲಮಂ ತಡೆಗಡಿದನು ||
ಏಸಾನೆಕುದುರೆಗಳ್ ಕವಿದುವೈಸಂ ಸೀಳ್ದ | ನೇಸು ತೇರುರವಣಿಸಿತೈಸುರಥಮಂ ಮುರಿದ | ನೇಸುಮಂದಿಗಳುರುಬಿತೈಸುಮಂ ಕೊಂದ ನಿನ್ನೇಸು ಸಾಹಸಿಯೊ ಲವನು ||46||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಏಸು ಭಟರು ಅಂಬುಗಳನು ಇಸುವರೊ ಐಸಂಬುಗಳನು ಆ ಸುಭಟರ ಅಂಗದೊಳ್ ಕಾಣಿಸಿದನು=[ಎಷ್ಟು ಭಟರು ಅಂಬುಗಳನು ಹೊಡೆದರೊ, ಅಷ್ಟು ಅಂಬುಗಳನು ಆ ಸುಭಟರ ಅಂಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದನು] ಆ ಬಲದೊಳು ಏಸು ಕೈದುಗಳು ಒಳೊದಗಿದರು ಐಸು ಕೈದುಗಳನು ಎಲ್ಲಮಂ ತಡೆಗಡಿದನು=[ ಆ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಕೈದುಗಳೊಳು ಒದಗಿದರು ಅಷ್ಟು ಕೈದುಗಳನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಡೆದು ಕಡಿದನು]; ಏಸು ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳ್ ಕವಿದುವೊ ಐಸಂ ಸೀಳ್ದನು ಏಸು ತೇರು ಉರವಣಿಸಿತೊ ಐಸುರಥಮಂ ಮುರಿದನು=[ಎಷ್ಟು ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳು ಕವಿದುವೊ ಅಷ್ಟು ಸೀಳಿದನು ಎಷ್ಟು ತೇರು ಉರವಣಿಸಿತೊ ಅಷ್ಟು ರಥವನು ಮುರಿದನು]; ಏಸು ಮಂದಿಗಳು ಉರುಬಿತೊ ಐಸುಮಂ ಕೊಂದ ನಿನ್ನೇಸು ಸಾಹಸಿಯೊ ಲವನು=[ಎಷ್ಟು ಮಂದಿಗಳು ನುಗ್ಗಿದರೋ ಅಷ್ಟನ್ನೂ ಕೊಂದನು ಇನ್ನೇಸು ಸಾಹಸಿಯೊ ಲವನು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಎಷ್ಟು ಭಟರು ಅಂಬುಗಳನು ಹೊಡೆದರೊ, ಅಷ್ಟು ಅಂಬುಗಳನು ಆ ಸುಭಟರ ಅಂಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದನು. ಆ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಕೈದುಗಳೊಳು ಒದಗಿದರು ಅಷ್ಟು ಕೈದುಗಳನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಡೆದು ಕಡಿದನು. ಎಷ್ಟು ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳು ಕವಿದುವೊ ಅಷ್ಟು ಸೀಳಿದನು ಎಷ್ಟು ತೇರು ಉರವಣಿಸಿತೊ ಅಷ್ಟು ರಥವನು ಮುರಿದನು. ಎಷ್ಟು ಮಂದಿಗಳು ನುಗ್ಗಿದರೋ ಅಷ್ಟನ್ನೂ ಕೊಂದನು; ಇನ್ನೇಸು ಸಾಹಸಿಯೊ ಲವನು.
(ಪದ್ಯ-೪೬.)

ಪದ್ಯ :೪೭:

ಜಾನಕಿಯ ಸುತನ ಬಾಣಾವಳಿಯ ಹಾವಳಿಯ | ನೇನೆಂಬೆನಹಿತರಂ ಕವರಿದುವು ಸವರಿದುವು | ಬಾನೆಡೆಯೊಳಿಟ್ಟಣಿಸಿ ಹರಿದುವು ತರಿದುವು ಕೊಂದುವರಿದುವು ಪರಿದುವು ||
ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳನುರೆ ಸೀಳಿದುವು ತೂಳಿದುವು | ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದಿಂ ಕೆಡಹಿದುವು ಕೊಡಹಿದುವು | ಸೇನೆಗಳೊಡಲ್ಗಳಂ ಪಚ್ಚಿದುವು ಕೊಚ್ಚಿದುವು ತಲೆಗಳಂ ತತ್‍ಕ್ಷಣದೊಳು ||47||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಜಾನಕಿಯ ಸುತನ ಬಾಣಾವಳಿಯ ಹಾವಳಿಯನು ಏನೆಂಬೆನು=[ಜಾನಕಿಯ ಸುತ ಲವನ ಬಾಣಗಳ ಸುರಿಮಳೆಯ ಹಾವಳಿಯನ್ನು ಏನು ಹೇಳಲಿ!]; ಅಹಿತರಂ ಕವರಿದುವು ಸವರಿದುವು ಬಾನೆಡೆಯೊಳು ಇಟ್ಟಣಿಸಿ ಹರಿದುವು ತರಿದುವು ಕೊಂದುವು ಅರಿದುವು ಪರಿದುವು=[ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಕವರಿ/ಸುತ್ತಿದುವು ಸವರಿದುವು; ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ದಟ್ಟೈಸಿ ಹರಿದಾಡಿದುವು; ತರಿದುವು ಕೊಂದುವು ಅರಿದುವು ಹರಿದುವು ]; ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳನು ಉರೆ ಸೀಳಿದುವು ತೂಳಿದುವು ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದಿಂ ಕೆಡಹಿದುವು ಕೊಡಹಿದುವು ಸೇನೆಗಳ ಒಡಲ್ಗಳಂ ಪಚ್ಚಿದುವು ಕೊಚ್ಚಿದುವು ತಲೆಗಳಂ ತತ್‍ಕ್ಷಣದೊಳು[ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಬಹಳ ಸೀಳಿದುವು ತೂಳಿದುವು/ತಳ್ಳಿದವು; ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದಿಂದ ಕೆಡವಿದುವು, ಕೊಡಹಿದುವು/ಜಾಡಿಸಿದವು; ಸೇನೆಗಳ ದೇಹಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿದುವು/ಸೀಳಿದವು, ತಲೆಗಳನ್ನು ತತ್‍ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಕೊಚ್ಚಿದುವು;]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಜಾನಕಿಯ ಸುತ ಲವನ ಬಾಣಗಳ ಸುರಿಮಳೆಯ ಹಾವಳಿಯನ್ನು ಏನು ಹೇಳಲಿ! ಅವು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಕವರಿ/ಸುತ್ತಿದುವು ಸವರಿದುವು; ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ದಟ್ಟೈಸಿ ಹರಿದಾಡಿದುವು; ತರಿದುವು ಕೊಂದುವು ಅರಿದುವು ಹರಿದುವು ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಬಹಳ ಸೀಳಿದುವು ತೂಳಿದುವು/ತಳ್ಳಿದವು; ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದಿಂದ ಕೆಡವಿದುವು, ಕೊಡಹಿದುವು/ಜಾಡಿಸಿದವು; ಸೇನೆಗಳ ದೇಹಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿದುವು/ಸೀಳಿದವು, ತಲೆಗಳನ್ನು ತತ್‍ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಕೊಚ್ಚಿದುವು.
(ಪದ್ಯ-೪೭.)XXVII

ಪದ್ಯ :೪೮:

ಭೂರಿಬಾಣದೊಳಹಿತಸೇನೆಯೊಳ್ ಮುಳಿದ ಚ | ತ್ವಾರಿಂಶದನುಪಮ ಭ್ರಮಿಗಳಂ ತಡೆಗಡಿದು | ವೀರ ಲವನಲ್ಲಿ ಕುಶನಂ ಕಾಣದೆಡಬಲದೊಳರಸೆ ರುಧಿರಾಕ್ಷನೆಂಬ ||
ಶೂರಾಸುರಂ ಲವಣ ದಾನವನ ಮಾತುಲಂ | ಶ್ರೀರಾಮ ಚರಣ ಶರಣಾಗತಂ ಸೀತಾಕು | ಮಾರಕನ ಕರದ ಕೋದಂಡಮಂ ತುಡುಕಿದಂ ಮೇಲ್ವಾಯ್ದು ರೋಷದಿಂದೆ ||48||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಭೂರಿಬಾಣದೊಳು ಅಹಿತಸೇನೆಯೊಳ್ ಮುಳಿದ ಚತ್ವಾರಿಂಶದ ಅನುಪಮ ಭ್ರಮಿಗಳಂ ತಡೆಗಡಿದು ವೀರ ಲವನಲ್ಲಿ ಕುಶನಂ ಕಾಣದೆ ಎಡಬಲದೊಳು ಅರಸೆ=[ಹೇರಳ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡ ಚತ್ವಾರಿಂಶದ/ ನಲವತ್ತು ಸಂಖ್ಯೆಯ ಅನುಪಮ ಭ್ರಮಿಗಳನ್ನು (ಸೈನ್ಯದ ಸಮೂಹವನ್ನು) ತಡೆದು ಕೊಂದು, ವೀರ ಲವನು ಅಲ್ಲಿ ಕುಶನನ್ನು ಕಾಣದೆ ಎಡಬಲದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಹುಡುಕುತ್ತಿರಲು,]; ರುಧಿರಾಕ್ಷನೆಂಬ ಶೂರಾಸುರಂ ಲವಣ ದಾನವನ ಮಾತುಲಂ ಶ್ರೀರಾಮ ಚರಣ ಶರಣಾಗತಂ ಸೀತಾ ಕುಮಾರಕನ ಕರದ ಕೋದಂಡಮಂ ತುಡುಕಿದಂ ಮೇಲ್ವಾಯ್ದು ರೋಷದಿಂದೆ=[ರುಧಿರಾಕ್ಷನೆಂಬ ಶೂರನಾದ ರಾಕ್ಷಸನು, ಲವಣ ದಾನವನ ಮಾವನು, ಶ್ರೀರಾಮನ ಚರಣಕ್ಕೆ ಶರಣಾಗತನಾಗಿ ಬಂದವನು, ಸೀತಾ ಕುಮಾರನ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತುಡುಕಿದಂ ರೋಷದಿಂದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಕಸಿದುಕೊಂಡನು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಹೇರಳ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಶತ್ರುಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡ ಚತ್ವಾರಿಂಶದ/ ನಲವತ್ತು ಸಂಖ್ಯೆಯ ಅನುಪಮ ಭ್ರಮಿಗಳನ್ನು (ಸೈನ್ಯದ ಸಮೂಹವನ್ನು) ತಡೆದು ಕೊಂದು, ವೀರ ಲವನು ಅಲ್ಲಿ ಕುಶನನ್ನು ಕಾಣದೆ ಎಡಬಲದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಹುಡುಕುತ್ತಿರಲು, ರುಧಿರಾಕ್ಷನೆಂಬ ಶೂರನಾದ ರಾಕ್ಷಸನು, ಲವಣ ದಾನವನ ಮಾವನು, ಶ್ರೀರಾಮನ ಚರಣಕ್ಕೆ ಶರಣಾಗತನಾಗಿ ಬಂದವನು, ಸೀತಾ ಕುಮಾರನ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ರೋಷದಿಂದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಕಸಿದುಕೊಂಡನು.
(ಪದ್ಯ-೪೮.)

ಪದ್ಯ :೪೯:

ಕರದ ಬಿಲ್ಲಂ ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡೋಡುವಸುರನಂ | ಭರದಿಂದೆ ಬೆಂಬತ್ತಿ ಪೋಗದಿರ್ ಪೋಗದಿರ್ | ತಿರುಗೆನುತ ವಾಲ್ಮೀಕಿಮುನಿಪನಿತ್ತಗ್ನಿ ಮಂತ್ರಧ್ಯಾನಮಂ ಮಾಡಲು ||
ದೊರೆಕೊಂಡುದೊಂದು ಚಕ್ರಂ ಬಳಿಕ ಲವನದಂ | ಧರಿಸಿ ಚಕ್ರಾಯುಧಂ ತಾನೆನಲ್ ಕಂಗೊಳಿಸು | ತುರವಣಿಸಿ ರುಧಿರಾಕ್ಷನಂ ಗಗನದೊಳ್ ಪಿಡಿಯೆ ಕಂಡವನ ಪಡೆ ಕವಿದುದು||49||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಲವನ ಕರದ ಬಿಲ್ಲಂ ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡೋಡುವ ಅಸುರನಂ ಭರದಿಂದೆ ಬೆಂಬತ್ತಿ ಪೋಗದಿರ್ ಪೋಗದಿರ್ ತಿರುಗೆನುತ ವಾಲ್ಮೀಕಿಮುನಿಪನು ಇತ್ತ ಅಗ್ನಿ ಮಂತ್ರಧ್ಯಾನಮಂ ಮಾಡಲು=[ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡು ಓಡುತ್ತಿರುವ ಅಸುರನನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ಹೋಗಬೇಡ ಹೋಗದಿರು ತಿರುಗು ಎನ್ನುತ್ತಾ, ವಾಲ್ಮೀಕಿಮುನಿಯು ಉಪದೇಶಿಸಿದ ಅಗ್ನಿ ಮಂತ್ರಧ್ಯಾನವನ್ನು ಮಾಡಲು]; ದೊರೆಕೊಂಡುದು ಒಂದು ಚಕ್ರಂ ಬಳೀಕ ಲವನು ಅದಂ ಧರಿಸಿ ಚಕ್ರಾಯುಧಂ ತಾನೆನಲ್ ಕಂಗೊಳಿಸುತ ಉರವಣಿಸಿ ರುಧಿರಾಕ್ಷನಂ ಗಗನದೊಳ್ ಪಿಡಿಯೆ ಕಂಡವನ ಪಡೆ ಕವಿದುದು=[ದೊರೆಕೊಂಡುದು ಒಂದು ಚಕ್ರವು ಅವನ ಕೈಗೆ ಬಂದಿತು. ಬಳಿಕ ಲವನು ಅದನ್ನು ಧರಿಸಿ ಚಕ್ರಾಯುಧಂನಾದ ವಿಷ್ಣುವೇ ತಾನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ರುಧಿರಾಕ್ಷನನ್ನು ಗಗನದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿಯಲು, ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಅವನ ಸೈನ್ನಯ ಲವನನ್ನು ಮುತ್ತಿತು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಲವನ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡು ಓಡುತ್ತಿರುವ ಅಸುರನನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ಹೋಗಬೇಡ ಹೋಗದಿರು ತಿರುಗು ಎನ್ನುತ್ತಾ, ವಾಲ್ಮೀಕಿಮುನಿಯು ಉಪದೇಶಿಸಿದ ಅಗ್ನಿ ಮಂತ್ರಧ್ಯಾನವನ್ನು ಮಾಡಲು, ಒಂದು ಚಕ್ರವು ಅವನ ಕೈಗೆ ಬಂದಿತು. ಬಳಿಕ ಲವನು ಅದನ್ನು ಧರಿಸಿ ಚಕ್ರಾಯುಧಂನಾದ ವಿಷ್ಣುವೇ ತಾನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ರುಧಿರಾಕ್ಷನನ್ನು ಗಗನದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿಯಲು, ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಅವನ ಸೈನ್ನಯ ಲವನನ್ನು ಮುತ್ತಿತು.
(ಪದ್ಯ-೪೯.)

ಪದ್ಯ :೫೦:

ಮತ್ತುರುಬಿದನಿತು ಬಲಮಂ ಕರದ ಚಕ್ರದಿಂ | ತತ್ತರದರಿದು* ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರನಂ ಬಿಡದೆ ಲವ | ನೊತ್ತಾಯಮಂ ಮಾಡುತಿರೆ ಕಂಡು ದಶರಥ ನೃಪತಿಯ ಮಂತ್ರಿಯತನುಜರು ||
ಹತ್ತು ಮಂದಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಪ್ರಧಾನಿಗಳಾಗ | ಹತ್ತು ಹತ್ತಂಬುಗಳನೋರೊರ್ವರೆಚ್ಚು ಕಡಿ | ಹತ್ತು ಹತ್ತಾಗೆ ಬಾಲಕನ ಪಾರುಂಬಳೆಯನಾಕ್ಷಣಂ ಖಂಡಿಸಿದರು ||50||

(ತತ್ತರಿವರಿದು)

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಮತ್ತೆ ಉರುಬಿದ ಅನಿತು ಬಲಮಂ ಕರದ ಚಕ್ರದಿಂ ತತ್ತರದಿ(ಅವಸರದಿ) ಅರಿದು(ಕತ್ತರಿಸಿ) ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರನಂ ಬಿಡದೆ ಲವನು ಒತ್ತಾಯಮಂ ಮಾಡುತಿರೆ ಕಂಡು=[ಮತ್ತೆ ಮೇಲೆಬಿದ್ದ ಅಷ್ಟೂ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಚಕ್ರದಿಂದ ಅವಸರದಲ್ಲಿ ಕತ್ತರಿಸಿ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರನನ್ನು ಬಿಡದೆ ಲವನು ಬಿಲ್ಲು ಪಡೆಯಲು ಒತ್ತಾಯ ಮಾಡುತ್ತಿರಲು ಕಂಡು,]; ದಶರಥ ನೃಪತಿಯ ಮಂತ್ರಿಯ ತನುಜರು ಹತ್ತು ಮಂದಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಧಾನಿಗಳಾಗ ಹತ್ತು ಹತ್ತಂಬುಗಳನು ಓರೊರ್ವರು ಎಚ್ಚು ಕಡಿ ಹತ್ತು ಹತ್ತಾಗೆ ಬಾಲಕನ ಪಾರುಂಬಳೆಯನು ಆಕ್ಷಣಂ ಖಂಡಿಸಿದರು=[ದಶರಥ ರಾಜನ ಮಂತ್ರಿಯ ಮಕ್ಕಳು, ಹತ್ತು ಜನರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಧಾನಿಗಳು, ಆಗ ಹತ್ತು ಹತ್ತು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಓಬ್ಬೊಬ್ಬರು ಹೊಡೆದು ಸೇರಿ ಹತ್ತು ಹತ್ತಾಗೆ ನೂರು ಬಾಣದಿಂದ ಲವನ ಚಕ್ರವನ್ನು ಆಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ತುಂಡುಮಾಡಿದರು];
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಮತ್ತೆ ಮೇಲೆಬಿದ್ದ ಅಷ್ಟೂ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಚಕ್ರದಿಂದ ಅವಸರದಲ್ಲಿ ಕತ್ತರಿಸಿ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರನನ್ನು ಬಿಡದೆ ಲವನು ಬಿಲ್ಲು ಪಡೆಯಲು ಒತ್ತಾಯ ಮಾಡುತ್ತಿರಲು ಕಂಡು, ದಶರಥ ರಾಜನ ಮಂತ್ರಿಯ ಮಕ್ಕಳು, ಹತ್ತು ಜನರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಧಾನಿಗಳು, ಆಗ ಹತ್ತು ಹತ್ತು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಓಬ್ಬೊಬ್ಬರು ಹೊಡೆದು ಸೇರಿ ಹತ್ತು ಹತ್ತಾಗೆ ನೂರು ಬಾಣದಿಂದ ಲವನ ಚಕ್ರವನ್ನು ಆಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ತುಂಡುಮಾಡಿದರು.
(ಪದ್ಯ-೫೦.)

ಪದ್ಯ :೫೧:

ಕರದ ಚಕ್ರಂ ಪೋಗೆ ಪರಿಘಮಂ ಕೊಂಡು ಲವ | ನುರವಣಿಸಿ ಹೊಯ್ದನಿಬರಂ ಕೆಡಹೆ ಮತ್ತೆ ಬಂ | ದುರು ಗದಾದಂಡಮಂ ಕೊಂಡು ರುಧಿರಾಕ್ಷನೀತನ ಪಣೆಯನಪ್ಪಳಿಸಲು ||
ಇರದೆ ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ಬಾಲಕಂ ಕೂಡೆ ಚೇ | ತರಿಸಿಕೊಂಡೆದ್ದು ಕುಂತದೊಳಾ ಮಹಾಸುರನ | ಶಿರವನರಿದಾದಿತ್ಯನಿತ್ತ ನಿಜಚಾಪಮಂ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಧುರದೊಳು ||51||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಕರದ ಚಕ್ರಂ ಪೋಗೆ ಪರಿಘಮಂ ಕೊಂಡು ಲವನು ಉರವಣಿಸಿ ಹೊಯ್ದು ಅನಿಬರಂ ಕೆಡಹೆ=[ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಚಕ್ರವು ಹೋಗಲು, ಪರಿಘವೆಂಬ ಆಯುಧವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಲವನು ಮೇಲೆಬಿದ್ದು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಹೊಡೆದು ಕೆಡಗಲು,]; ಮತ್ತೆ ಬಂದು ಉರು ಗದಾದಂಡಮಂ ಕೊಂಡು ರುಧಿರಾಕ್ಷನು ಈತನ ಪಣೆಯನು ಅಪ್ಪಳಿಸಲು=[ಮತ್ತೆ ರುಧಿರಾಕ್ಷನು ಬಂದು ದೊಡ್ಡ ಗದಾದಂಡವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಲವನನ ಹಣೆಯನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು,]; ಇರದೆ ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ಬಾಲಕಂ ಕೂಡೆ ಚೇತರಿಸಿಕೊಂಡು ಎದ್ದು ಕುಂತದೊಳು (ಆಯುಧ) ಆ ಮಹಾಸುರನ ಶಿರವನು ಅರಿದು=[ಲವನು ಎಚ್ಚರ ಇರದೆ ಮೂರ್ಛೆಹೋಗಿ, ಆದರೆ ಕೂಡಲೆ ಬಾಲಕನು ಚೇತರಿಸಿಕೊಂಡು ಎದ್ದು ಕುಂತವೆಂಬ ಆಯುಧದಿಂದ ಆ ಮಹಾಸುರನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ,]; ಆದಿತ್ಯನು ಇತ್ತ ನಿಜಚಾಪಮಂ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಧುರದೊಳು=[ಹೀಗೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ, ಆದಿತ್ಯನು ಕೊಟ್ಟ ತನ್ನ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಚಕ್ರವು ಹೋಗಲು, ಲವನು ಪರಿಘವೆಂಬ ಆಯುಧವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಮೇಲೆಬಿದ್ದು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಹೊಡೆದು ಕೆಡಗಲು,ಮತ್ತೆ ರುಧಿರಾಕ್ಷನು ಬಂದು ದೊಡ್ಡ ಗದಾದಂಡವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಲವನನ ಹಣೆಯನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು, ಲವನು ಎಚ್ಚರ ಇರದೆ ಮೂರ್ಛೆಹೋಗಿ, ಆದರೆ ಕೂಡಲೆ ಬಾಲಕನು ಚೇತರಿಸಿಕೊಂಡು ಎದ್ದು ಕುಂತವೆಂಬ ಆಯುಧದಿಂದ ಆ ಮಹಾಸುರನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ, ಆದಿತ್ಯನು ಕೊಟ್ಟ ತನ್ನ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು.
(ಪದ್ಯ-೫೧.)

ಪದ್ಯ :೫೨:

ಬಿಡದೆ ರುಧಿರಾಕ್ಷ ರಾಕ್ಷಸನಂ ರಣಾಗ್ರದೊಳ್ | ಕೆಡಹಿ ನಿಜಚಾಪ ಚಾಪಲಹಸ್ತನಾಗಿ ಲವ | ನಡಸಿದರಚತುರ ಚತುರಂಗಮಂ ಸಂಹರಿಸತೊಡಗಿದಂ ಮತ್ತೆ ಮುಳಿದು ||
ತೊಡವುಗಳ ಕಾಯಕಾಯತಮಾದ ಜೋಡುಗಳ್ | ಕಡಿಯೆ ಕುಣಪಕ್ಕೆ ಪಕ್ಕೆಗಳಾಗೆ ಪಟುಭಟರ್ | ಪೊಡೆಗೆಡೆದರಾಗ ರಾಗದೊಳಮರನಾರಿಯರ್ ತಕ್ಕೈಸಲಂಬರದೊಳು ||52||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಬಿಡದೆ ರುಧಿರಾಕ್ಷ ರಾಕ್ಷಸನಂ ರಣಾಗ್ರದೊಳ್ ಕೆಡಹಿ ನಿಜಚಾಪ ಚಾಪಲಹಸ್ತನಾಗಿ ಲವನು ಅಡಸಿದ ಅರಿಚತುರ ಚತುರಂಗಮಂ ಸಂಹರಿಸತೊಡಗಿದಂ ಮತ್ತೆ ಮುಳಿದು=[ರುಧಿರಾಕ್ಷ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಬಿಡದೆ ರಣಾಗ್ರದಲ್ಲಿ ಕೊಂದುಕೆಡಗಿ, ಮತ್ತೆ ಮುಳಿದು/ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡು ತನ್ನಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಚಾಪಲ (ಉತ್ಸಾಹ)ಹಸ್ತನಾಗಿ ಲವನು ಅಡಸಿದ/ಮೆಟ್ಟಿದ ಚತುರಶತ್ರುಗಳ ಚತುರಂಗಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂಹರಿಸತೊಡಗಿದನು (<-ಮತ್ತೆ ಮುಳಿದು/ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡು) ]; ತೊಡವುಗಳ ಕಾಯಕಾಯತಮಾದ ಜೋಡುಗಳ್ ಕಡಿಯೆ ಕುಣಪಕ್ಕೆ(ಹೆಣಗಳಿಗೆ) ಪಕ್ಕೆಗಳಾಗೆ ಪಟುಭಟರ್ ಪೊಡೆಗೆಡೆದರಾಗ (ಪೊಡವಿಗೆ ಕೆಡೆದರು ಆಗ) ರಾಗದೊಳು ಅಮರನಾರಿಯರ್ ತಕ್ಕೈಸಲು ಅಂಬರದೊಳು=[ಯುದ್ಧದಆಭರಣಗಳಾದ ದೇಹಕ್ಕೆ ಆಯತಮಾದ/ಹೊಂದುವ ಕವಚಾದಿಗಳು ಕಡಿಯಲು, ಹೆಣಕ್ಕೆ ಕೂಳುಗಳಾಗೆ ವೀರಭಟರು ಆಗ ಸತ್ತು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದರು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವೀರಸ್ವರ್ಗದ ಅಮರನಾರಿಯರು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಅಂಬರ/ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಉಪಚರಿಸಲು ಸೇರಿದರು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ: ಲವನು, ರುಧಿರಾಕ್ಷ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಬಿಡದೆ ರಣಾಗ್ರದಲ್ಲಿ ಕೊಂದುಕೆಡಗಿ, ಮತ್ತೆ ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡು ತನ್ನ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಉತ್ಸಾಹ ಹಸ್ತನಾಗಿ ಲವನು ಮೆಟ್ಟಿ ಚತುರಶತ್ರುಗಳ ಚತುರಂಗಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂಹರಿಸತೊಡಗಿದನು. ಯುದ್ಧದ ಆಭರಣಗಳಾದ ದೇಹಕ್ಕೆ ಆಯತಮಾದ/ಹೊಂದುವ ಕವಚಾದಿಗಳು ಕಡಿಯಲು, ಹೆಣವಾಗಿ (ಪ್ರೇತ-ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಗೆ) ಕೂಳುಗಳಾಗಿ ವೀರಭಟರು ಆಗ ಸತ್ತು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದರು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವೀರಸ್ವರ್ಗದ ಅಮರನಾರಿಯರು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಉಪಚರಿಸಲು ಸೇರಿದರು.
(ಪದ್ಯ-೫೨.)

ಪದ್ಯ :೫೩:

ಪಡೆ ಮಡಿಯುತಿರ್ದುದು ಲವಾಸ್ತ್ರದಿಂದಿತ್ತ ಕುಶ | ನೊಡನೆ ಸೌಮಿತ್ರಿಗಾದುದು ಯುದ್ಧಮಾಗ ಕಿವಿ | ಗಡಿಗೆ ತೆಗೆದೆಚ್ಚನೈದಂಬುಗಳನಿದಿರಾಗಿ ಭೂಮಿಜೆಯ ಸುತನ ಮೇಲೆ |
ಕಡುಗಿ ಖಾತಿಯೊಳೀತನೊಂದು ಸರಳಂ ಪೂಡಿ | ಬಿಡಲೂರ್ಮಿಳಾವಲ್ಲಭನ ತೇರೆರಡು ಗಳಿಗೆ | ಬಿಡದೆ ತಿರುಗಿತು ಬವಣಿಗೊಂಡು ರಥವಾಜಿಗಳ್ ಪೊಡೆಗೆಡೆದುವೇನೆಂಬೆನು ||53||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಪಡೆ ಮಡಿಯುತಿರ್ದುದು ಲವಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಇತ್ತ ಕುಶನೊಡನೆ ಸೌಮಿತ್ರಿಗಾದುದು ಯುದ್ಧಮ್ ಆಗ ಕಿವಿಗಡಿಗೆ ತೆಗೆದೆಚ್ಚನು ಐದಂಬುಗಳನು ಇದಿರಾಗಿ ಭೂಮಿಜೆಯ ಸುತನ ಮೇಲೆ=[ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಸೈನ್ಯ ನಾಶವಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಲವನ ಅಸ್ತ್ರದಿಂದ, ಇತ್ತಲಾಗಿ ಕುಶನೊಡನೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ಯುದ್ಧವು ತೊಡಗಿತ್ತು. ಆಗ ಅವನು ಕಿವಿಯವರೆಗೆ ಎಳೆದು ಐದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಎದುರಾಗಿ ಸೀತೆಯ ಮಗನ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆದನು]; ಕಡುಗಿ ಖಾತಿಯೊಳು ಈತನೊಂದು ಸರಳಂ ಪೂಡಿ ಬಿಡಲು ಊರ್ಮಿಳಾವಲ್ಲಭನ ತೇರು ಎರಡು ಗಳಿಗೆ ಬಿಡದೆ ತಿರುಗಿತು ಬವಣಿಗೊಂಡು ರಥವಾಜಿಗಳ್ ಪೊಡೆಗೆಡೆದುವು ಏನೆಂಬೆನು=[ಅದನ್ನು ಕಡಿದು, ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕುಶನು ಒಂದು ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಬಿಡಲು ಊರ್ಮಿಳೆಯ ಪತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ರಥ ಎರಡು ಗಳಿಗೆ ಬಿಡದೆ ತಿರುಗಿತು. ಅದರಿಂದ ಬವಣಿಗೊಂಡು ತಲೆತಿರುಗಿ ರಥಕುದುರೆಗಳು ಪೆಟ್ಟಾಗಿ ಬಿದ್ದವು ಏನು ಹೇಳಲಿ! ]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಲವನ ಅಸ್ತ್ರದಿಂದ,ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಸೈನ್ಯ ನಾಶವಾಗುತ್ತಿತ್ತು; ಇತ್ತಲಾಗಿ ಕುಶನೊಡನೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ಯುದ್ಧವು ತೊಡಗಿತ್ತು. ಆಗ ಅವನು ಕಿವಿಯವರೆಗೆ ಎಳೆದು ಐದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಎದುರಾಗಿ ಸೀತೆಯ ಮಗ ಕುಶನ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆದನು; ಅದನ್ನು ಕಡಿದು, ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕುಶನು ಒಂದು ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಬಿಡಲು ಊರ್ಮಿಳೆಯ ಪತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ರಥ ಎರಡು ಗಳಿಗೆ ಬಿಡದೆ ತಿರುಗಿತು. ಅದರಿಂದ ಬವಣಿಗೊಂಡು ತಲೆತಿರುಗಿ ರಥಕುದುರೆಗಳು ಪೆಟ್ಟಾಗಿ ಬಿದ್ದವು ಏನು ಹೇಳಲಿ! ]
(ಪದ್ಯ-೫೩.)

ಪದ್ಯ :೫೪:

ಮೆಚ್ಚಿದಂ ಬಾಲಕನ ವಿಕ್ರಮಕೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ | ಪೆಚ್ಚಿದತಿರೋಷದಿಂ ಮತ್ತೊಂದು ರಥಕಡ | ರ್ದೆಚ್ಚನೆರಡಂಬಿನಿಂದೀತನ ಕಿರೀಟಮಂ ಕವಚಮಂ ಮೂರರಿಂದೆ ||
ಕೊಚ್ಚಿ ಕೆಡಹಿದನಾಗ ಜಾನಕಿಯ ಸೂನು ಪೆರೆ | ಯುಚ್ಚಿದಹಿಪತಿಯಂತೆ ಶೌರ್ಯವಿಮ್ಮಡಿಸೆ ನಗು | ತುಚ್ಚರಿಸಿದಂ ವಿನಯಪೂರ್ವಕದೊಳರಸ ಕೇಳಾ ರಾಘವಾನುಜಂಗೆ ||54||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಮೆಚ್ಚಿದಂ ಬಾಲಕನ ವಿಕ್ರಮಕೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಪೆಚ್ಚಿದ ಅತಿರೋಷದಿಂ ಮತ್ತೊಂದು ರಥಕೆ ಅಡರ್ದು ಎಚ್ಚನು ಎರಡಂಬಿನಿಂದ ಈತನ ಕಿರೀಟಮಂ ಕವಚಮಂ ಮೂರರಿಂದೆ=[ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಮೆಚ್ಚಿದನು ಬಾಲಕನ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ; ಮತ್ತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಅತಿಯಾದ ರೋಷದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ರಥಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿಕೊಂಡು, ಎಚ್ಚನು ಎರಡು ಬಾಣದಿಂದ ಕುಶನ ಕಿರೀಟವನ್ನೂ ಕವಚವನ್ನು ಮೂರು ಬಾಣದಿಂದ (ಕತ್ತರಿಸಿದನು)];ಕೊಚ್ಚಿ ಕೆಡಹಿದನಾಗ ಜಾನಕಿಯ ಸೂನು ಪೆರೆಯುಚ್ಚಿದ ಅಹಿಪತಿಯಂತೆ ಶೌರ್ಯವಿಮ್ಮಡಿಸೆ ನಗುತ ಉಚ್ಚರಿಸಿದಂ ವಿನಯಪೂರ್ವಕದೊಳು ಅರಸ ಕೇಳು ಆ ರಾಘವಾನುಜಂಗೆ=[ತುಂಡುಮಾಡಿ ಕೆಡವಿದನು. ಆಗ ಜಾನಕಿಯ ಮಗ ಪೆರೆಬಿಟ್ಟ ಸರ್ಪದಂತೆ ಶೌರ್ಯವು ಇಮ್ಮಡಿಯಾಗಲು ನಗುತ್ತಾ ಆ ರಾಘವಾನುಜಂಗೆ ವಿನಯಪೂರ್ವಕವಾಗಿ, ಹೇಳಿದನು. ಅರಸನೇ ಕೇಳು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಾಲಕನ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿದನು; ಮತ್ತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಅತಿಯಾದ ರೋಷದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ರಥಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿಕೊಂಡು, ಎರಡು ಬಾಣದಿಂದ ಕುಶನ ಕಿರೀಟವನ್ನೂ ಕವಚವನ್ನು ಮೂರು ಬಾಣದಿಂದ ತುಂಡುಮಾಡಿ ಕೆಡವಿದನು. ಆಗ ಜಾನಕಿಯ ಮಗ ಪೆರೆಬಿಟ್ಟ ಸರ್ಪದಂತೆ ಶೌರ್ಯವು ಇಮ್ಮಡಿಯಾಗಲು ನಗುತ್ತಾ ಆ ರಾಘವಾನುಜ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ವಿನಯಪೂರ್ವಕವಾಗಿ, ಹೇಳಿದನು. ಅರಸನೇ ಕೇಳು].
(ಪದ್ಯ-೫೩.)

ಪದ್ಯ :೫೫:

ಧುರದೊಳ್ ಕಿರೀಟ ಕವಚದ ಪೊರೆಯಿದೇಕೆಂದು | ಪರಿಹರಿಸಿದುಪಕಾರಕಪಕಾರಮಂ ಮಾಡೆ | ನುರುಸೈನ್ಯಭಾರಮಂ ನಿನಗೆ ಬಿಡಿಸುವೆನೀಗ ನೋಡಾದೊಡೆನುತೆ ಕುಶನು ||
ವರವಹ್ನಿಸೂಕ್ತದೊಳರ್ಥಮಂತ್ರದ ಪುನ | ಶ್ಚರಣೆಯಿಂದನಲಾಸ್ತ್ರಮಂ ಪೂಡಿ ತೆಗೆದಿಸ | ಲ್ಕುರಿದುದು ಚತುರ್ಬಲಮಕಾಲದೊಳ್ ಪುರಹರಂ ಪಣೆಗಣ್ದೆರೆದನೆನಲ್ಕೆ ||55||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಧುರದೊಳ್ ಕಿರೀಟ ಕವಚದ ಪೊರೆಯಿದೇಕೆಂದು ಪರಿಹರಿಸಿದ ಉಪಕಾರಕೆ ಅಪಕಾರಮಂ ಮಾಡೆನು ಉರು ಸೈನ್ಯಭಾರಮಂ ನಿನಗೆ ಬಿಡಿಸುವೆನೀಗ ನೋಡು ಆದೊಡೆನುತೆ ಕುಶನು=[ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕಿರೀಟ ಕವಚದ ಹೊರೆ ಇದೇಕೆಂದು ಅದನ್ನು ಕಡಿದು ಪರಿಹರಿಸಿದ ಉಪಕಾರಕ್ಕೆ, ಅಪಕಾರವನ್ನು ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ; ದೊಡ್ಡ ಸೈನ್ಯದಭಾರವನ್ನು ನಿನಗೆ ಈಗ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವೆನು, ಶಕ್ತಿ ಇದ್ದರೆ ನೋಡು ಎನುತ್ತಾ ಕುಶನು]; ವರವಹ್ನಿಸೂಕ್ತದೊಳು ಅರ್ಥಮಂತ್ರದ ಪುನಶ್ಚರಣೆಯಿಂದ ಅನಲಾಸ್ತ್ರಮಂ ಪೂಡಿ ತೆಗೆದಿಸಲ್ಕುರಿದುದು ಚತುರ್ಬಲಮ್ ಅಕಾಲದೊಳ್ ಪುರಹರಂ ಪಣೆಗಣ್ದ್ ತೆರೆದನು ಎನಲ್ಕೆ=[ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಅಗ್ನಿಸೂಕ್ತದ, ಅರ್ಥಮಂತ್ರದ ಪುನಶ್ಚರಣೆಯಿಂದ ಆಗ್ನೇಯಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಹೂಡಿ ತೆಗೆದು ಬಿಡಲು, ಅಕಾಲದಲ್ಲಿ ರುದ್ರನು ಹಣೆಕಣ್ಣನ್ನು ತೆರೆದನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಚತುರಂಗ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ ಉರಿಯಿತು.].
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕಿರೀಟ ಕವಚದ ಹೊರೆ ಇದೇಕೆಂದು ಅದನ್ನು ಕಡಿದು ಪರಿಹರಿಸಿದ ಉಪಕಾರಕ್ಕೆ, ಅಪಕಾರವನ್ನು ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ; ದೊಡ್ಡ ಸೈನ್ಯದಭಾರವನ್ನು ನಿನಗೆ ಈಗ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವೆನು, ಶಕ್ತಿ ಇದ್ದರೆ ನೋಡು ಎನುತ್ತಾ ಕುಶನು, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಅಗ್ನಿಸೂಕ್ತದ, ಅರ್ಥಮಂತ್ರದ ಪುನಶ್ಚರಣೆಯಿಂದ ಆಗ್ನೇಯಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಹೂಡಿ ತೆಗೆದು ಬಿಡಲು, ಅಕಾಲದಲ್ಲಿ ರುದ್ರನು ಹಣೆಕಣ್ಣನ್ನು ತೆರೆದನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಚತುರಂಗ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ ಉರಿಯಿತು.
(ಪದ್ಯ-೫೫.)

ಪದ್ಯ :೫೬:

ಬಲಮೆಲ್ಲಮಂ ಸುಡುವ ಪಾವಕ ಜ್ವಾಲೆಯಂ | ಕಲಿಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಕಂಡು ವರುಣಾಸ್ತ್ರದಿಂದದಂ | ನಿಲಿಸಲ್ಕೆ ಬಾಲಕಂ ಮತ್ತೆ ನಸುನಗುತೆ ವಾಯವ್ಯಮಾರ್ಗಣವನೆಸಲು ||
ಕುಲಶೈಲಮಂ ಕಿತ್ತು ಬಿಸುಡುವಂದದ ಗಾಳಿ | ಸಲೆ ಬಡಿದು ಪಡೆಗಳಂ ಕೆಡಹುತಿರೆ ನಡೆತಂದು | ಸೆಲವುಗೊಂಡೂರ್ಮಿಳಾಕಾಂತನಂ ಪೆರಗಿಕ್ಕಿ ಕಾಲಜಿತುವಿದಿರಾದನು ||56||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಬಲಮೆಲ್ಲಮಂ ಸುಡುವ ಪಾವಕ ಜ್ವಾಲೆಯಂ ಕಲಿಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಕಂಡು ವರುಣಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಅದಂ ನಿಲಿಸಲ್ಕೆ ಬಾಲಕಂ ಮತ್ತೆ ನಸುನಗುತೆ ವಾಯವ್ಯ ಮಾರ್ಗಣವನು ಎಸಲು=[ಎಲ್ಲಾ ಸೈನ್ಯವನ್ನೂ ಸುಡುವ ಅಗ್ನಿಯ ಜ್ವಾಲೆಯನ್ನು ಶೂರಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಕಂಡು ವರುಣಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಅದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು, ಬಾಲಕ ಕುಶನು ಮತ್ತೆ ನಸುನಗುತ್ತಾ ವಾಯವ್ಯ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಿಡಲು, ಅದರಿಂದ]; ಕುಲಶೈಲಮಂ ಕಿತ್ತು ಬಿಸುಡುವಂದದ ಗಾಳಿ ಸಲೆ ಬಡಿದು ಪಡೆಗಳಂ ಕೆಡಹುತಿರೆ ನಡೆತಂದು ಸೆಲವುಗೊಂಡ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತನಂ ಪೆರಗಿಕ್ಕಿ ಕಾಲಜಿತುವು ಇದಿರಾದನು=[ಕುಲಶೈಲಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು ಬಿಸುಡುವಂತೆ ಗಾಳಿ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಬಡಿದು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೆಡವುತ್ತಿರಲು, ಆ ಬಿರುಗಾಳಿ ಮುಂದುವರಿದು ಸೆಳವುಗೊಂಡ/ಹೆಚ್ಚಿದ ಗಾಳಿಯ ವೇಗಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿದ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಹೊರಗೆ ಕಳಿಸಿ, ಕಾಲಜಿತುವು ಕುಶನಿಗೆ ಎದುರು ನಿಂತನು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಎಲ್ಲಾ ಸೈನ್ಯವನ್ನೂ ಸುಡುವ ಅಗ್ನಿಯ ಜ್ವಾಲೆಯನ್ನು ಶೂರಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಕಂಡು ವರುಣಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಅದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು, ಬಾಲಕ ಕುಶನು ಮತ್ತೆ ನಸುನಗುತ್ತಾ ವಾಯವ್ಯ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಿಡಲು,ಅದರಿಂದ ಕುಲಶೈಲಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು ಬಿಸುಡುವಂತೆ ಗಾಳಿ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಬಡಿದು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೆಡವುತ್ತಿರಲು, ಆ ಬಿರುಗಾಳಿ ಮುಂದುವರಿದು ಹೆಚ್ಚಿದ ಗಾಳಿಯ ವೇಗಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿದ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಹೊರಗೆ ಕಳಿಸಿ, ಕಾಲಜಿತುವು ಕುಶನಿಗೆ ಎದುರು ನಿಂತನು.
(ಪದ್ಯ-೫೬.)

ಪದ್ಯ :೫೭:

ಭುಜಬಲಕೆ ಪಾಡಲ್ಲ ತರಳನೆಂದುಳುಹಿದೊಡೆ | ವಿಜಯನಾದಪೆ ಬೇಡ ಹೋಗೆಲವೊ ಕಾರುಣ್ಯ | ರುಜುವಲ್ಲ ತಾನೆನುತ ಕಾಲಜಿತುವೆಚ್ಚೊಡಾತನ ಬಾಣಮಂ ಖಂಡಿಸಿ ||
ಅಜಗಳಸ್ತನದಂತೆಸೆವ ನಿನ್ನ ಪೌರುಷಂ | ನಿಜವಾದೊಡಾಂ ಸೈರಿಸುವೆನಲ್ಲದಿರ್ದೊಡಾ | ರಜದಿಂದೆ ಪುಸಿವೇಳ್ದ ನಾಲಗೆಯನರಿವೆನೆಂದಾಕುಶಂ ಕೋಲ್ಗರೆದನು ||57||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಭುಜಬಲಕೆ ಪಾಡಲ್ಲ ತರಳನೆಂದು ಉಳುಹಿದೊಡೆ ವಿಜಯನು ಆದಪೆ ಬೇಡ ಹೋಗೆಲವೊ ಕಾರುಣ್ಯ ರುಜುವಲ್ಲ ತಾನೆನುತ ಕಾಲಜಿತುವು ಎಚ್ಚೊಡೆ=[ನಮ್ಮ ಭುಜಬಲ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಸಮನಲ್ಲ ಬಾಲಕನು ಎಂದು, ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಉಳುಹಿಸಿದರೆ, ವಿಜಯನೆಂದು ಭಾವಿಸುವೆ; ಅದು ಬೇಡ ಹೋಗು ಎಲವೊ ನಿನಗೆ ತಾನು ಕರುಣೆ ತೋರುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕಾಲಜಿತುವು ಬಾಣದಿಂದ ಹೊಡೆದಾಗ]; ಆತನ ಬಾಣಮಂ ಖಂಡಿಸಿ ಅಜಗಳ ಸ್ತನದಂತೆ ಎಸೆವ ನಿನ್ನ ಪೌರುಷಂ ನಿಜವಾದೊಡೆ ಆಂ ಸೈರಿಸುವೆನು ಅಲ್ಲದಿರ್ದೊಡೆ ಆ ರಜದಿಂದೆ (ಆರಜ ರಜೋಗುಣ?-ಮೋಹ, ಅಹಂಕಾರ) ಪುಸಿವೇಳ್ದ ನಾಲಗೆಯನು ಅರಿವೆನೆಂದು ಆ ಕುಶಂ ಕೋಲ್ಗರೆದನು= [ಆತನ ಬಾಣವನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ, ಆಡುಗಳ ಕುತ್ತಿಗೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹುಸಿಸ್ತನದಂತೆ (ಹುಸಿಮೊಲೆ) ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ನಿನ್ನ ಪೌರುಷವು ನಿಜವಾದರೆಡ ನಾನು ಸೈರಿಸಿ ಒಪ್ಪುವೆನು; ಅಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಆ ಅಹಂಕಾರದಿಂದ ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವ ನಾಲಿಗೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವೆನೆಂದು ಆ ಕುಶನು ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಕರೆದನು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ನಮ್ಮ ಭುಜಬಲ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಸಮನಲ್ಲ ಬಾಲಕನು ಎಂದು, ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಉಳುಹಿಸಿದರೆ, ವಿಜಯನೆಂದು ಭಾವಿಸುವೆ; ಅದು ಬೇಡ ಹೋಗು ಎಲವೊ ನಿನಗೆ ತಾನು ಕರುಣೆ ತೋರುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕಾಲಜಿತುವು ಬಾಣದಿಂದ ಹೊಡೆದಾಗ; ಆತನ ಬಾಣವನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ, ಆಡುಗಳ ಕುತ್ತಿಗೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹುಸಿಸ್ತನದಂತೆ(ಹುಸಿಮೊಲೆ) ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ನಿನ್ನ ಪೌರುಷವು ನಿಜವಾದರೆಡ ನಾನು ಸೈರಿಸಿ ಒಪ್ಪುವೆನು; ಅಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಆ ಅಹಂಕಾರದಿಂದ ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವ ನಾಲಿಗೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವೆನೆಂದು ಆ ಕುಶನು ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಕರೆದನು.
(ಪದ್ಯ-೫೭.)

ಪದ್ಯ :೫೮:

ಎಸುಗೆಯೆಂತುಟೊ ಕುಶನ ಕಣೆ ರಣದೊಳಾರ್ದು ಗ | ರ್ಜಿಸುವ ನಾಲಗೆಯ ನರಿದುದು ಬಳಿಕ ಮೌನದಿಂ | ಮಸಗಿ ರೋಷದೊಳುಬ್ಬಿ ಕಾಲಜಿತುವೆಚ್ಚೊಡಾ ಜಾನಕಿಯ ಸೂನು ನಗುತೆ ||
ನಿಶಿತಾಸ್ತ್ರದಿಂದೆ ಕೈಕಾಲ್ ತಲೆಗಳಂ ಕೂಡೆ | ಕುಸುರಿದರಿಯಲ್ ಕಂಡು ಖತಿಯಿಂದೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ | ಮುಸುಕಿದಿಂ ಕೋಲ್ಗಳಂ ಬಾಲಕನಮೇಲೆ ಮೂಲೋಕದಾಲೋಕಮಡಗೆ ||58||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಎಸುಗೆಯೆಂತುಟೊ ಕುಶನ ಕಣೆ ರಣದೊಳಾರ್ದು ಗರ್ಜಿಸುವ ನಾಲಗೆಯ ನರಿದುದು=[ಕುಶನ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಹೇಗಿದೆಯೋ! ಆವನ ಬಾಣ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಶಬ್ದಮಾಡಿ ಗರ್ಜಿಸುವ ಕಾಲಜಿತುವಿನ ನಾಲಗೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿತು.]; ಬಳಿಕ ಮೌನದಿಂ ಮಸಗಿ ರೋಷದೊಳು ಉಬ್ಬಿ ಕಾಲಜಿತುವು ಎಚ್ಚೊಡೆ ಆ ಜಾನಕಿಯ ಸೂನು ನಗುತೆ ನಿಶಿತಾಸ್ತ್ರದಿಂದೆ ಕೈಕಾಲ್ ತಲೆಗಳಂ ಕೂಡೆ ಕುಸುರಿದ ಅರಿಯಲ್=[ಬಳಿಕ ನಿಶ್ಶಬ್ದದಿಂದ ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡು, ರೋಷದಲ್ಲಿ ಉಬ್ಬಿ ಕಾಲಜಿತುವು ಬಾಣಬಿಟ್ಟರೆ ಆ ಜಾನಕಿಯ ಮಗನು ನಗುತ್ತಾ ನಿಶಿತಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಅವನ ಕೈಕಾಲು ತಲೆಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತುಂಡರಿಸಲು;]; ಕಂಡು ಕೋಪದಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಮುಸುಕಿದಿಂ ಕೋಲ್ಗಳಂ ಬಾಲಕನ ಮೇಲೆ ಮೂಲೋಕದ ಆಲೋಕಂ ಅಡಗೆ=[ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಕೋಪದಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಾಲಕನ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದನು! ಮೂರು ಲೋಕದ ಬೆಳಕು ಅಡಗಿತು].
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಕುಶನ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಹೇಗಿದೆಯೋ! ಆವನ ಬಾಣ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಶಬ್ದಮಾಡಿ ಗರ್ಜಿಸುವ ಕಾಲಜಿತುವಿನ ನಾಲಗೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿತು. ಬಳಿಕ ನಿಶ್ಶಬ್ದದಿಂದ ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡು, ರೋಷದಲ್ಲಿ ಉಬ್ಬಿ ಕಾಲಜಿತುವು ಬಾಣಬಿಟ್ಟರೆ ಆ ಜಾನಕಿಯ ಮಗನು ನಗುತ್ತಾ ನಿಶಿತಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಅವನ ಕೈಕಾಲು ತಲೆಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತುಂಡರಿಸಲು; ಕಂಡು ಕೋಪದಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಾಲಕನ ಮೇಲೆ ಮೂರುಲೋಕದ ಬೆಳಕು ಅಡಗುವಂತೆ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೫೮.)XXVIII

ಪದ್ಯ :೫೯:

ವೀರಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಸುವ ಕೂರಂಬನೆಲ್ಲಮಂ | ವಾರುವಂ ನಾಲ್ಕುಮಂ ತೇರಂ ಸುಕೇತುವಂ | ನಾರಿಯಂ ಚಾಪ ತೂಣೀರಂಗಳಂ ಕೆಲದ ಚಾರರಂ ಸಾರಧಿಯನು ||
ಚಾರು ಕವಚವನೆಚ್ಚು ಧಾರಿಣಿಗೆ ಕೆಡಹಲ್ಕೆ | ತೋರಗದೆಗೊಂಡೂರ್ಮಿಳಾರಮಣ ನೈತರಲ್ | ಧೀರನಹ ಸೀತಾಕುಮಾರಕಂ ಸಾಯಕದ ಸಾರದಿಂ ಪುಡಿಗೈದನು ||59||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಕುಶನು,ವೀರಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಇಸುವ ಕೂರಂಬನು ಎಲ್ಲಮಂ ವಾರುವಂ ನಾಲ್ಕುಮಂ ತೇರಂ ಸುಕೇತುವಂ ನಾರಿಯಂ ಚಾಪ ತೂಣೀರಂಗಳಂ ಕೆಲದ ಚಾರರಂ ಸಾರಧೀಯನು=[ಕುಶನು, ವೀರಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಿಡುವ ಬಾಣಗಳೆಲ್ಲವನ್ನೂ ವಾರುವಂ ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳನ್ನೂ ರಥವನ್ನೂ ಧ್ವಜವನ್ನೂ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯನ್ನೂ, ಬಿಲ್ಲು ಬತ್ತಳಿಕೆಗಳನ್ನೂ, ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕದ ಭಟರು ಮತ್ತು ಸಾರಥಿಯನ್ನೂ,]; ಚಾರು ಕವಚವನು ಎಚ್ಚು ಧಾರಿಣಿಗೆ ಕೆಡಹಲ್ಕೆ ತೋರಗದೆಗೊಂಡು ಊರ್ಮಿಳಾರಮಣನು ಐತರಲ್ ಧೀರನು ಅಹ ಸೀತಾಕುಮಾರಕಂ ಸಾಯಕದ ಸಾರದಿಂ ಪುಡಿಗೈದನು=[ಸುಂದರ ಕವಚವನ್ನೂ, ಹೊಡೆದುಭೂಮಿಗೆ ಕೆಡವಲು,ಊರ್ಮಿಳಾರಮಣನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ದೊಡ್ಡಗದೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬರಲು ಧೀರನಾದ ಸೀತಾಕುಮಾರ ಕುಶನು ಬಾಣದ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಅದನ್ನು ಪುಡಿಮಾಡಿದನು.];
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಕುಶನು, ವೀರಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಿಡುವ ಬಾಣಗಳೆಲ್ಲವನ್ನೂ ವಾರುವಂ ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳನ್ನೂ ರಥವನ್ನೂ ಧ್ವಜವನ್ನೂ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯನ್ನೂ, ಬಿಲ್ಲು ಬತ್ತಳಿಕೆಗಳನ್ನೂ, ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕದ ಭಟರು ಮತ್ತು ಸಾರಥಿಯನ್ನೂ,ಸುಂದರ ಕವಚವನ್ನೂ, ಹೊಡೆದುಭೂಮಿಗೆ ಕೆಡವಲು,ಊರ್ಮಿಳಾರಮಣನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ದೊಡ್ಡಗದೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬರಲು ಧೀರನಾದ ಸೀತಾಕುಮಾರ ಕುಶನು ಬಾಣದ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಅದನ್ನು ಪುಡಿಮಾಡಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೫೯.)

ಪದ್ಯ :೬೦:

ಚರ್ಮಖಡ್ಗಂಗಳಿಂ ವಿವಿಧಾಯುಧಂಗಳಿಂ | ದೂರ್ಮಿಳಾಕಾಂತನೊದಗಿದೊಡನಿತನೆಲ್ಲಮಂ | ನಿರ್ಮಲಾಸ್ತ್ರಂಗಳಿಂ ಕತ್ತರಿಸಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿವರಂ ತನಗೆ ಕೊಟ್ಟ ||
ಮರ್ಮಭೇದಿಗಳಾದುವೈದಂಬುಗಳ ನಿಸಲ್| ಸ್ವರ್ಮಣಿ ಧರಾತಳಕೆ ನಭದಿಂದುರುಳ್ವಂತೆ | ಪೆರ್ಮರವೆಗೊಂಡು ಬೀಳ್ವನಿತರೊಳ್‍ತೋಳ್ವೊಯ್ದು ಕುಶನಾರ್ದು ಬೊಬ್ಬಿರಿದನು ||60||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಚರ್ಮಖಡ್ಗಂಗಳಿಂ ವಿವಿಧಾಯುಧಂಗಳಿಂದ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತನು ಒದಗಿದೊಡೆ ಅನಿತನೆಲ್ಲಮಂ ನಿರ್ಮಲಾಸ್ತ್ರಂಗಳಿಂ ಕತ್ತರಿಸಿ=[ಚರ್ಮದ ಫಲಕ,ಖಡ್ಗಗಳು, ವಿವಿಧ ಆಯುಧಗಳಿಂದ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಕುಶನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಲು, ಅವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ನಿರ್ಮಲವಾದ ಅಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿ]; ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿವರಂ ತನಗೆ ಕೊಟ್ಟ ಮರ್ಮಭೇದಿಗಳಾದು ಐದಂಬುಗಳನು ಇಸಲ್ ಸ್ವರ್ಮಣಿ (ಸೂರ್ಯ- ಸ್ವರ್ಗದ ಮಣಿ) ಧರಾತಳಕೆ (ಕೆಳಗಿನ ಭೂಮಿಗೆ) ನಭದಿಂದ ಉರುಳ್ವಂತೆ ಪೆರ್ ಮರವೆಗೊಂಡು(ಮೂರ್ಛೆ-ಹೆಚ್ಚಿನ ಮರವೆ) ಬೀಳ್ವ ಅನಿತರೊಳ್‍ ತೋಳ್ ಒಯ್ದು ಕುಶನು ಆರ್ದು ಬೊಬ್ಬಿರಿದನು.=[ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿವರನು ತನಗೆ ಕೊಟ್ಟ ಮರ್ಮಭೇದಿಗಳಾದ ಐದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಲಕ್ಷ್ಮಣನಮೇಲೆ ಬಿಡಲು, ಸೂರ್ಯನು ಕೆಳಗಿನ ಭೂಮಿಗೆ ಆಕಾಶದಿಂದ ಉರುಳುವಂತೆ ಮೂರ್ಛೆಗೊಂಡು ಬೀಳುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತೋಳನ್ನು ತಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಕುಶನು ಕೂಗಿ ಬೊಬ್ಬಿರಿದನು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಚರ್ಮದ ಫಲಕ,ಖಡ್ಗಗಳು, ವಿವಿಧ ಆಯುಧಗಳಿಂದ ಊರ್ಮಿಳಾಕಾಂತ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಕುಶನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಲು, ಅವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ನಿರ್ಮಲವಾದ ಅಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿ, ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮುನಿಯು ತನಗೆ ಕೊಟ್ಟ ಮರ್ಮಭೇದಿಗಳಾದ ಐದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಲಕ್ಷ್ಮಣನಮೇಲೆ ಬಿಡಲು, ಸೂರ್ಯನು ಕೆಳಗಿನ ಭೂಮಿಗೆ ಆಕಾಶದಿಂದ ಉರುಳುವಂತೆ ಮೂರ್ಛೆಗೊಂಡು ಬಿದ್ದನು; ಆಗ ಕುಶನು ತೋಳನ್ನು ತಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಕೂಗಿ ಬೊಬ್ಬಿರಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೬೦.)

ಪದ್ಯ :೬೧:

ಆ ಘೋರತರದ ಸಂಗ್ರಾಮದೊಳ್ ತಾನೆಚ್ಚ | ಮೋಘಮಾಗಿರ್ದ ಮುನಿ ಕೊಟ್ಟ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರದ ಮ | ಹಾಘಾತಿಯಿಂದೆ ಕಡುನೊಂದು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ಬಿದ್ದು ಭೂತಳದ ಮೇಲೆ ||
ರಾಘವಾನುಜನಿರೆ ಕುಶಂ ಬಳಿಕ ನಿಜಹಸ್ತ | ಲಾಘವದೊಳಲ್ಲಿರ್ದರಂ ಸದೆದು ಲವನಂ ಬ | ಲೌಘಮೊತ್ತಾಯದಿಂ ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿರ್ದ ಕೋಲಾಹಲವ ನಾಲಿಸಿದನು||61||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಆ ಘೋರತರದ ಸಂಗ್ರಾಮದೊಳ್ ತಾನು ಎಚ್ಚ ಅಮೋಘಮಾಗಿರ್ದ ಮುನಿ ಕೊಟ್ಟ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರದ ಮಹಾಘಾತಿಯಿಂದೆ ಕಡುನೊಂದು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ಬಿದ್ದು ಭೂತಳದ ಮೇಲೆ ರಾಘವಾನುಜನು ಇರಲು=[ಆ ಘೋರವಾದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತಾನು ಹೊಡೆದ ಅಮೋಘವಾದ ಮುನಿ ಕೊಟ್ಟ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರದ ಮಹಾ ಪಟ್ಟಿನಿಂದ ಬಹಳ ನೋವಿನಿಂದ ರಾಘವಾನುಜ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಎಚ್ಚ್ರತಪ್ಪಿ ಬಿದ್ದು ಭೂಮಿಯಮೇಲೆ ಮಲಗಿರುವಾಗ]; ಕುಶಂ ಬಳಿಕ ನಿಜಹಸ್ತಲಾಘವದೊಳು ಅಲ್ಲಿ ಇರ್ದರಂ ಸದೆದು ಲವನಂ ಬಲೌಘಮ್ ಒತ್ತಾಯದಿಂ ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿರ್ದ ಕೋಲಾಹಲವ ನಾಲಿಸಿದನು=[ಕುಶನು ಬಳಿಕ, ತನ್ನ ಕೈಚಳಕದಿಂದ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಇತರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ( ಸದೆದು), ಲವನನ್ನು ದೊಡ್ಡ ಸೈನ್ಯವು ಒತ್ತಿಬಂದು ಮುತ್ತಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೋಲಾಹಲವನ್ನು ಆಲಿಸಿದನು];
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಆ ಘೋರವಾದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತಾನು ಹೊಡೆದ ಅಮೋಘವಾದ ಮುನಿ ಕೊಟ್ಟ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರದ ಮಹಾ ಪಟ್ಟಿನಿಂದ ಬಹಳ ನೋವಿನಿಂದ ರಾಘವಾನುಜ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಎಚ್ಚ್ರತಪ್ಪಿ ಬಿದ್ದು ಭೂಮಿಯಮೇಲೆ ಮಲಗಿರುವಾಗ, ಕುಶನು ಬಳಿಕ, ತನ್ನ ಕೈಚಳಕದಿಂದ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಇತರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ( ಸದೆದು), ಲವನನ್ನು ದೊಡ್ಡ ಸೈನ್ಯವು ಒತ್ತಿಬಂದು ಮುತ್ತಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೋಲಾಹಲವನ್ನು ಕೇಳಿದನು.
(ಪದ್ಯ-೬೧.)

ಪದ್ಯ :೬೨:

ಶರ ಚಾಪ ಚರ್ಮ ಖಡ್ಗಂಗಳಂ ಕೊಂಡು ಕುಶ | ನಿರದೆ ಲವನಿದ್ದೆಡೆಗೆ ಚಿಗಿದನಲ್ಲಿಂ ಖಗೇ | ಶ್ವರನಂತೆರಗಿದನದನೇವೇಳ್ವೆ ನಳಿದುಳಿದ ರಿಪುವಾಹಿನೀ ಭ್ರಮಿಗಳು ||
ಪರಿದುವೆಣ್ದೆಸೆಗಳ್ಗೆ ಸೀತಾಕುಮಾರಕರ್ | ತಿರುಗಿದರ್ ತುರುಗಮಿಹ ಬನಕಾಗಿ ದೇವಪುರ | ದರಸ ಲಕ್ಷ್ಮೀಶ ರಾಘವನಲ್ಲಿಗೈದಿದರ್ ದೂತರತಿವೇಗದಿಂದೆ ||62||

ಪದವಿಭಾಗ-ಅರ್ಥ:

[ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥ];=

ಶರ ಚಾಪ ಚರ್ಮ ಖಡ್ಗಂಗಳಂ ಕೊಂಡು ಕುಶನು ಇರದೆ ಲವನು ಇದ್ದೆಡೆಗೆ ಚಿಗಿದನು[ಕುಶನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಇರದೆ, ಶರ ಚಾಪ ಚರ್ಮ ಖಡ್ಗಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಲವನು ಇದ್ದ ಕಡೆಗೆ ವೇಗವಾಗಿ ಹೋದನು.]; ಅಲ್ಲಿಂ ಖಗೇಶ್ವರನಂತೆ ಎರಗಿದನು ಅದನು ಏವೇಳ್ವೆನು ಅಳಿದುಳಿದ ರಿಪುವಾಹಿನೀ ಭ್ರಮಿಗಳು ಪರಿದುವು ಎಣ್ದೆಸೆಗಳ್ಗೆ ಸೀತಾಕುಮಾರಕರ್ ತಿರುಗಿದರ್ ತುರುಗಮಿಹ ಬನಕಾಗಿ=[ಅಲ್ಲಿ ಗರುಡನಂತೆ ಸೈನ್ಯದಮೇಲೆ ಎರಗಿದನು, ಅದನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ಎಂದ ಜೈಮಿನಿ. ಅಳಿದುಳಿದ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವು ಭ್ರಮಿಸೈನ್ಯಸಮೂಹವು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ/ಎಂಟು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚದುರಿದವು. ಸೀತೆಯ ಮಕ್ಕಳು, ಕುದುರೆ ಇದ್ದ ವನದಕಡೆ ಹೋದರು.]; ದೇವಪುರದರಸ ಲಕ್ಷ್ಮೀಶ ರಾಘವನಲ್ಲಿಗೆ ಐದಿದರ್ ದೂತರು ಅತಿವೇಗದಿಂದೆ=[ದೇವಪುರದರಸ ಲಕ್ಷ್ಮೀಶ ರಾಘವನ ಬಳಿಗೆ ದೂತರು ಅತಿವೇಗದಿಂದ ಯುದ್ಧದ ಸುದ್ದಿತಿಳಿಸಲು ಹೋದರು.]
ತಾತ್ಪರ್ಯ:ಕುಶನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಇರದೆ, ಶರ ಚಾಪ ಚರ್ಮ ಖಡ್ಗಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಲವನು ಇದ್ದ ಕಡೆಗೆ ವೇಗವಾಗಿ ಹೋದನು. ಅಲ್ಲಿ ಗರುಡನಂತೆ ಸೈನ್ಯದಮೇಲೆ ಎರಗಿದನು, ಅದನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ಎಂದ ಜೈಮಿನಿ. ಅಳಿದುಳಿದ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವು ಭ್ರಮಿಸೈನ್ಯಸಮೂಹವು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ/ಎಂಟು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚದುರಿದವು. ಸೀತೆಯ ಮಕ್ಕಳು, ಕುದುರೆ ಇದ್ದ ವನದಕಡೆ ಹೋದರು. ದೇವಪುರದ ಅರಸ ಲಕ್ಷ್ಮೀಶನಾದ ರಾಘವನ ಬಳಿಗೆ ದೂತರು ಅತಿವೇಗದಿಂದ ಯುದ್ಧದ ಸುದ್ದಿತಿಳಿಸಲು ಹೋದರು.
(ಪದ್ಯ-೬೨.)

ಇಲ್ಲಿಗೆ ಒಟ್ಟು ಪದ್ಯ:೧೦೫೦
^[೧]
^[೨]

ಹೋಗಿ

ನೋಡಿ

ಜೈಮಿನಿ ಭಾರತ-ಸಂಧಿಗಳು:1 2 3 4 * 5 6 7 * 8 9 10 * 11* 12* 13 * 14 * 15 * 16 17 18 * 19* 20 * 21 * 22‎* 23‎* 24 * 25* 26* 27* 28* 29* 30* 31* 32* 33* 34

ಪರಿವಿಡಿ

ಕನ್ನಡ ವಿಕಿಸೋರ್ಸ್

ಉಲ್ಲೇಖ

↑ ಉ(.ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಮಕ್ಕಳು ಡಿ.ಸುಬ್ಬಾಶಾತ್ರಿಗಳ ಮಕ್ಕಳಾದ ರಂಗಶೇಷಶಾಸ್ತ್ರಿ ; ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ; ಇವರಿಂದ ರಚಿತವಾದ ನಡುಗನ್ನಡದಲ್ಲಿರುವ ಸುಮಾರು ೧೯೨೦ರಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಾದ ಜೈಮಿನಿಭಾರತ- ಸಟೀಕಾ ಇದರ ಆಧಾರ. -ಕಳಪೆ ಕಾಗದದ ಪುಸ್ತಕ ಜೀರ್ಣವಾಗಿದ್ದು ಮುದ್ರಣ ವಿವರ ಅಸ್ಪಷ್ಟ)
↑ ಜೈಮಿನಿ ಭಾರತ -ಟಿ ಕೃಷ್ನಯ್ಯ ಶೆಟ್ಟಿ & ಸಂನ್ಸ ಬಳೆಪೇಟೆ ಬೆಂಗಳೂರು.

[1] ಉ(.ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಮಕ್ಕಳು ಡಿ.ಸುಬ್ಬಾಶಾತ್ರಿಗಳ ಮಕ್ಕಳಾದ ರಂಗಶೇಷಶಾಸ್ತ್ರಿ ; ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ; ಇವರಿಂದ ರಚಿತವಾದ ನಡುಗನ್ನಡದಲ್ಲಿರುವ ಸುಮಾರು ೧೯೨೦ರಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಾದ ಜೈಮಿನಿಭಾರತ- ಸಟೀಕಾ ಇದರ ಆಧಾರ. -ಕಳಪೆ ಕಾಗದದ ಪುಸ್ತಕ ಜೀರ್ಣವಾಗಿದ್ದು ಮುದ್ರಣ ವಿವರ ಅಸ್ಪಷ್ಟ)

[2] ಜೈಮಿನಿ ಭಾರತ -ಟಿ ಕೃಷ್ನಯ್ಯ ಶೆಟ್ಟಿ & ಸಂನ್ಸ ಬಳೆಪೇಟೆ ಬೆಂಗಳೂರು.

[೧]

[೨]